اشارە: کاک خالد عزیزی، سخنگوی حزب دموکرات کوردستان ایران در تازەترین مصاحبەی خود با تلوزیون رسمی حزب دمکرات (کوردکانال) از ضرورت تشکیل؛ حزب دموکرات کوردستان، نقش پیشوا قاضی محمد و دکتر قاسملو در تبیین سیاست‌های کلان و راهبردی حزب، وضعیت مبارزاتی در هشت دهەی گذشتە سخنانی ایراد کردە و بە تبیین چرایی حملە بە کوردستان از همان ماههای نخست حاکمیت جمهوری اسلامی و تداوم سیاست حذف کوردها توسط دولت مرکزی پرداختە است. روزنامە "کوردستان" چکیدە و مهمترین موارد از گفتگوی اخیر ایشان حول چند محور اساسی را برای خوانندگان خود بازنشر کردە است.
ضرورت تشکیل حزب دموکرات؟
تاسیس حزب دموکرات کوردستان در ٧٨ سال پیش پاسخی بە یک ضرورت تاریخی، سیاسی و تشکیلاتی در کوردستان ایران بود. قبل از تأسیس حزب دموکرات هم در اغلب مناطق کوردستان ایران بە شیوەهای پراکندە، ولی سازمان نیافتە و در ابعاد مختلف مخالفت با حکومت مرکزی در جهت احقاق حقوق ملی کوردها در جریان بود. ولی در جریان جنگ جهانی دوم و پس از خلاء ایجاد شدە در پی اشغال ایران توسط نیروهای شوروی سابق و انگلیس، زندە یاد قاضی محمد مؤسس حزب دموکرات با تحلیل درست از وضعیت پیش‌آمدە حزب دموکرات کوردستان را بە عنوان یک حزب ملی دمکراتیک تأسیس کرد. می‌توان گفت از این دوران بە بعد، حیات سیاسی در کوردستان ایران و اصولا سازماندهی مردم در کوردستان در رابطە با فعالیت سیاسی و تلاش برای احقاق حقوق ملی خودشان فرم و بعد حزبی بە خود گرفت.
نقش پیشوا قاضی محمد
با نگاهی واقعبینانە بە شرایط ایران و کوردستان در ٧٨ سال پیش، وضعیت ناپایدار ایران، عقب‌ماندگی جامعەی کوردستان در مقایسە با امروز، پایین بودن سطح سواد و تحصیلات در میان مردم و وجود یک جامعەی فئودالی و عشیرتی؛ اقدام قاضی محمد در تاسیس حزب دموکرات و آمادەسازی جامعەی کوردستان برای حیات سیاسی جدید یک ابتکار بسیار مدرن بودە است. البتە در آن زمان چالش‌های بسیار و فرصت‌هایی نیز هم وجود داشت. فرصت‌ها این بود کە چگونە باید از این شرایط مناسب جهت ایجاد دموکراسی و تحقق آزادی و حقوق مردم کوردستان ایران استفادە کرد. چالش‌های هم بود کە می‌بایست جمهوری کوردستان و جمهوری آذربایجان باهم بە مصاف مشکلات و بحران‌های پیش رو قدم بردارند. خوشبختانە اسناد و شواهد تاریخی نشان می‌دهند کە این مسائل با تدبیر و تدبر طرفین حل و فصل شدەاند و ما امیدواریم کە این الگوی تاریخی هم اکنون نیز بکار گرفتە شود و هر دو طرف کورد و تورک با همیاری بە توسعەی روابط و همکاری فی‌مابین بپردازند. یکی دیگر از چالشها حکومت پهلوی بود کە نمی‌خواست بە این حکومت‌ها اعتراف کند. قاضی محمد سعی بر آن داشت از دیپلماسی فعال استفادە کردە و با حضور در تهران و گفتگو با مقامات حکومتی بر اساس واقعیات موجود مناسب‌ترین تصمیم‌ها گرفتە شود، اما شوربختانە آن زمان اکثر جامعەی ایران نمی‌دانستند در کوردستان چە می‌گذرد و علیرغم تلاش‌های بسیار پیشوا قاضی محمد برای حل اختلافات، اما در تهران گوش شنوایی وجود نداشت.
چگونگی ادارەی محلی کوردستان نیز از مشغلەهای فکری پیشوا قاضی محمد بود. با تلاش‌های و تحت رهنمون‌های ایشان در آن دوران (٧٨ سال پیش سازمان جوانان حزب دموکرات و سازمان زنان حزب تأسیس شد. اسناد بی‌شماری وجود دارد کە بر این مهم صحە می‌گذارد، حکومت خودمختار برای ادارە کوردستان برنامەریزی داشتە و بیشتر این برنامەها نیز از ابتکارات شخص پیشوا قاضی محمد بود. "آریچیبالد روزولت" کە در آن زمان دیپلمات و مسئول امور امنیتی آمریکا در سفارت تهران بود و سفری بە کوردستان داشتە، با پیشوا قاضی محمد دیدار و ملاقات کردە است. در همین ارتباط وی می‌گوید: "قاضی محمد در میان مردم یک شخصیت بسیار قابل احترامی بود. وی بە چندین زبان مسلط بود و کتابخانەی بسیار بزرگ و غنی داشت. رفتار شخصی ایشان با تمام اقشار جامعە قابل احترام بود. وقتی از او سوال کردم، حکومت ایدەال و نوع نظام آیندە شما چیست؟ گفت: دموکراسی. و این در دنیای آنروز کە در تب و تاب افکار کمونیستی غرق بود بسیار حائز اهمیت بود."
جمهوری‌های منطقەای در کشور پادشاهی تمرکزگرا
ما اکنون در مورد ٧٨ سال پیش و سالهای پایانی جنگ جهانی دوم صحبت می‌کنیم. در آن دورە شمال ایران، بخشی از مناطق کوردستان و آذربایجان توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق اشغال شدە بود و سعی داشتند در این مناطق تجارب داخلی و سیاست‌های آن زمان شوروی را نهادینە کنند، این موضوع از یک لحاظ مثبت بود، زیرا در داخل اتحاد جماهیر شوروی سابق نزدیک بە ١٥ ملیت مختلف زندگی می‌کردند آنها خودمختاری یا جمهوری‌های داخلی داشتند و نمونەهای جمهوری کوردستان و آذربایجان اقتباسی از وضعیت شوروی بود برهمین اساس پیشوا قاضی محمد و حزب دموکرات کوردستان برنامەای برای جدایی از ایران نداشتند و تمامی تلاش آنها حل مسائل ملی و ادارەی خودمختار مناطق خود در چهارچوب کشور بودە است.
وضعیت مبارزاتی حزب دموکرات پس از سقوط جمهوری کوردستان
پس از اعدام پیشوا قاضی محمد و همراهانش حیات سیاسی حزب دموکرات وارد مرحلە مخفی شد و بیشتر کادرها و اعضای حزب بازداشت، زندانی و بعضا تبعید شدند، ولی با وجود این بخش عمدەای از کادرهای حزبی با فعالین اداری در ایران روابط حسنەای داشتند. بەعنوان مثال در دوران حکومت مصدق این روابط و فعالیت‌ها و فضای نسبتا باز سیاسی کوردستان منجر بە احیای مجدد تشکیلات حزب دموکرات شد. اما پس از استیلای مجدد دیکتاتوری و خودکامگی رژیم پهلوی مجددا بخشی از رهبران حزب دموکرات کوردستان ایران دستگیر و عدەای از آنان تا وقوع انقلاب اسلامی در سال ١٣٥٧ در زندان بودند. حتی بعضی از آنها بیش از ٢٥ سال زندانی شدە بودند. در این دوران پر تلاطم و مخفی بسیاری از رهبران حزب دموکرات مجبور بە ترک وطن گشتە و بخشی از آنان در کوردستان عراق و در تبعید خودخواستە بە فعالیت سیاسی خود ادامە دادند، اما تحت هر شرایطی روابط و پل ارتباطی رهبران حزب و مردم کوردستان کماکان برقرار بود.
وضعیت و موقعیت حزب دموکرات بعد از انقلاب ٥٧
مردم کوردستان و حزب دموکرات نقش بسزایی در پیروزی انقلاب داشتند، ولی متأسفانە بەتدریج ما کوردها در داخل ایران غیرخودی شدیم و بخشی عمدەای از مردم مسلح در تهران و سایر شهرهای ایران در سازمان‌های تازەتاسیس مختلف نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی سازمان دادە شدند. سیاست حزب دموکرات هموارە بر این اصل استوار بودە است کە مسئلە کوردستان با دولت مرکزی از طریق مذاکرە حل و فصل شود. تمام تلاش دکتر قاسملو بەعنوان سخنگوی هیئت نمایندگی خلق کورد درآن زمان و سپس در مقاطع دیگر این بود کە بە توهمات تجزیەطلبی کوردها پایان یابد. اما آیت‌اللە خمینی هم مانند رژیم پادشاهی پهلوی خودمختاری را انکار و تصریح می‌کرد کە این یک این مفهوم غربی است. وی در همین ارتباط بە یکی از همکارانش می‌گوید: نمی‌شود ما آنان را تغییر دهیم؟ بعد موضوع خودگردانی مطرح شد و تمامی هدف حزب دموکرات از این انعطاف‌پذیری این بود کە جمهوری اسلامی بە این سرعت و آسانی جنگ را بر ما تحمیل و بە کوردستان حملە نکند و ما فرصت بیشتری برای گفتگو داشتە باشیم. حتی آن زمان اغلب چپ‌های ایران یا کمونیست‌ها، تحمل سیاست حزب دموکرات را نکردە و برچسپ سازشکار را بە دکتر قاسملو و حزب دموکرات وارد می‌کردند. حتی هنگامی کە سفارت آمریکا توسط جمهوری اسلامی اشغال و کارمندانش بە گروگان گرفتە شدند، حزب دموکرات جزء اولین احزابی بود کە این اقدام را محکوم و بر ضرورت پایبندی بە اصول و قواعد و روابط بین‌المللی تاکید کرد. این موضوع هم از طرف بعضی از نیروهای سیاسی علی‌الخصوص چپ و کمونیست‌ها بە باد انتقاد گرفتە شد. ولی ما بەعنوان یک سند موفق بە آن می‌نگریم زیرا همیشە مخالف تروریسم و گروگانگیری بودەایم و این سیاست پایەای حزب دموکرات است. بەهرحال علیرغم تلاش حزب و علیرغم اینکە احزاب سیاسی کورد با تاسیس شوراهای مردمی و دموکراتیک مناطق کوردستان را ادارە می‌کردند، از سوی دولت مرکزی هدف حملە قرار گرفتە و جنگ سراسری علیە کوردستان تحمیل شد.
نقش دکتر قاسملو در تبیین سیاست‌های راهبردی حزب دموکرات
تمام رهبران حزب دموکرات کە بسیاری از آنان در میدان نبرد جمهوری اسلامی و در پی یورش رژیم بە کوردستان شهید و برخی از آنها در کوردستان عراق ترور شدند، یا زندەیاد دکتر شرفکندی کە در میکونوس آلمان ترور شد، نقش مهمی در پیشبرد اهداف حزب دموکرات داشتند، اما نقش دو تن از رهبران در حیات سیاسی حزب دموکرات بسیار برجستە بودە است. نخست قاضی محمد کە ٧٨ سال پیش حزب دموکرات را تأسیس کرد و پس از آن دکتر قاسملو کە مهندس و طراح بازسازی تشکیلاتی، سیاسی و استراتژی حزب دموکرات بود. همانطور کە قاضی محمد بر ایجاد حزب و تشکل تاکید داشت، دکتر قاسملو نیز بە همان شیوە بر اینکە حزب باید اصول، تاکتیک، استراتژی، برنامە، کنگرە، کنفرانس و دورنمای سیاسی داشتە باشد، تاکید داشت. بەهمین دلیل و بواسطەی اقدامات اساسی و بنیادی، نقش دکتر قاسملو در حزب دموکرات و بە صورت کلی در جنبش کوردستان بسیار برجستە بودە است. دکتر قاسملو یک شخصیت کاریزماتیک و برجستە بود کە در دوران تأسیس حزب دموکرات یک جوان بود، برای تحصیل بە تهران رفتە و سپس تحصیلات آکادمیک خود را در خارج از کشور بە پایان می‌رساند. اقامت در اروپا و تحولات بهار پراگ فرصت و تجربە خوبی برای زندەیاد دکتر قاسملو برای تبیین سیاست‌های کلان حزب دموکرات کوردستان بود، در یک جملە ایشان مهندس، طراح و نوساز حزب دموکرات بودند.
چرایی یورش نیروهای جمهوری اسلامی ایران بە کوردستان؟
کوردستان ایران آن دورە در مقایسە با دیگر مناطق ایران پیش‌آهنگ دموکراسیخواهی و سازماندهی سیاسی و مردمی بود. رهبری و نمایندگی اغلب سازمان‌ها و احزاب ایرانی مخالف رژیم تازە تاسیس نیز کە نمی‌توانستند در تهران و مناطق دیگر خارج از کوردستان بمانند، در کوردستان حضور داشتند و جمهوری اسلامی جهانبینی متفاوت کوردستان را تحمل نمی‌کرد. بە همین دلیل بە کوردستان حملە کردند و بخشی از مردم کوردستان نیز مانند مردم ایران کە مسلح بودند، با تشکیل و حمایت از نیروی پیشمرگ از خود دفاع کردند، دفاعی کە تاکنون نیز ادامە دارد. یک نکتەی حائز اهمیت این است کە در اوج حملەی جمهوری اسلامی بە کوردستان ایران و با شروع جنگ ایران و عراق، زندەیاد دکتر قاسملو پیامی برای تهران فرستاد مبنی بر اینکە، اگر جمهوری اسلامی بە مطالبات کردها توجە داشتە باشد، ما آمادەایم نیروی نظامی خود را بە جبهەهای جنگ علیە عراق اعزام کنیم. این یک پیام بسیار تاریخی و مهمی بود. حال هستند کسانی کە عمدتا در رهبری جمهوری اسلامی یا بخشی از اپوزیسیون جمهوری اسلامی خارج از کشور کە از تاریخ کوردستان و مبارزات مردم کوردستان اطلاع دقیقی ندارند و بە این آسانی دنبال تئوری توطئە می‌گردند و سعی بر این دارند کە، کوردستان و حزب دموکرات را متهم بە تجزیەطلبی کنند. دکتر قاسملو هموارە معتقد بود کە استقرار دموکراسی در ایران و وجود خودمختاری کە برای ملیت‌های مختلف حائز اهمیت بود عامل اساسی پیشگری از تجزیە ایران است. پس اگر برای همیشە کوردستان و دیگر ملیت‌ها در حاشیە باشند و مرکز هم مرکز باشد، طبیعتا عامل تهدید ناشی از این تفکر است.
چرا در حالیکە جمهوری اسلامی مدام بر طبل قتل و کشتار و ترور می‌کوبد، حزب دموکرات کماکان بر مبارزات مدنی، سیاست دیالوگ و حل مسالمت‌آمیز مسئلە کوردستان پافشاری می‌کند؟
پیشتر نیز اشارە کردم، زمانی کە آرچیبالد روزولت از قاضی محمد می‌پرسد شما چە نوع سیستم حکومتی را می‌پسندید، پاسخ پیشوا، حکومت دموکراتیک، بود. دکتر قاسملو در ادامەی مبارزات سیاسی حزب این دموکراسیخواهی و پایبندی بە ارزشهای جهانمشمول را نهادینە کردە است. در دوران جنگ تحمیلی دولت مرکزی علیە کوردستان نیز حزب دموکرات هرگز بە شکنجە و اعدام اسرا متوسل نشد. زخمی‌ها در میدان جنگ دقیقا مانند پیشمرگان مداوا و سپس پس از توجیهات سیاسی لازم آزاد می‌شدند کە بیشتر آنان در شهرهای خودشان تبدیل بە سفرای مسئلەی کوردستان شدند. ما هیچ وقت بە ترور اعتقاد نداشتم، حتی زمانی کە رهبرانمان نخست دکتر قاسملو بر سر میز مذاکرە با دیپلمات تروریست‌های جمهوری اسلامی و سپس در میکونوس، دکتر شرفکندی هنگام نشست با برخی از اعضای اپوزیسیون توسط فرستادگان رژیم ترور شدند، ما برای پاسخگویی متوسل بە ترور نشدیم. طی چند سال گذشتە مراکز رهبری حزب دموکرات بارها موشکباران شد و این حملات تلفات و خسارات جانی و مالی بسیاری برجای گذاشت، ولی ما باز گفتیم ترور را با ترور جواب نمی‌دهیم. دیدیم مردم کوردستان نیز با گرفتن این پیغام، با مبارزات مدنی و سیاسی و قانونی تا آنجایی کە برایشان مقدور بود، با اعتصابات، تحصن، اعتراضات خیابانی و با شرکت زنان و مردان، جوانان کوردستان از تمامی طیف‌ها و حتی ماموستاهای آینی و شخصیت‌های مذهبی کوردستان ایران کە همیشە نقش بسیار عمدەای در حیات سیاسی حزب دموکرات داشتەاند، میدان مبارزە علیە نظام جمهوری اسلامی را رقم زدند.
مبنای دیپلماسی و روابط خارجی حزب؟
فلسفەی وجودی حزب دموکرات یک فلسفەی سیاسی است. ما برآیندی از یک ایدئولوژی خاص و یک حزب طبقاتی نیستیم، ما یک حزب ملی هستیم. زمانی کە می‌گویم ما یک حزب ملی هستیم، این معطوف بە همەی جامعەی کوردستان می‌شود. جامعەی کوردستان نیز یک جامعەی متنوع است و این تنوع را بە وضوح می‌توان در صفوف مختلف حیات تشکیلاتی و سیاسی حزب دموکرات مشاهدە کرد. همانطور کە گفتە شد، ما در پی حل مسئلەی کوردستان و حق و حقوق ملی خود هستیم و در محافل سیاسی نیز طبیعی است برای این منظور دنبال یارگیری و مخاطب باشیم. در داخل ایران تمامی سازمان‌ها و احزاب ایرانی کە بە استقرار دموکراسی، جدایی دین از دولت، ادارە مشترک ایران و عدم تمرکز و تحقق برابری حقوق ملیت‌های این کشور اعتقاد دارند، بە آنها بە عنوان هم‌پیمان میـنگریم. طرفدار دوستی، همکاری و روابط با تمام سازمان‌ها و جریاناتی کە با جمهوری اسلامی مبارزە می‌کنند، می‌باشیم. در بعد بین‌المللی نیز تلاش ما هموارە بر این اصل استوار بودە است کە یک تصویر کلی از اوضاع ایران و کوردستان ایران را برای جامعەی بین‌الملل ترسیم کنیم. بە همین دلیل حزب دموکرات با اتکا بە ایدەها، ابتکار و جهانبینی زندەیاد دکتر قاسملوو در عرض ٤٠ سال گذشتە، سعی کردە است در آمریکا و اروپا با مؤسسات مختلف، کشورهای مختلف رابطە داشتە باشد. در ادامەی همین سیاست و روابط، ما عضو اینترناسیونال سوسیالیست و سوسیال دموکرات‌ها هستیم و می‌خواهیم از این منظر بین‌المللی برای رساندن جهانبینی، پیام و راهکارهای سیاسی مردم خودمان را بە مخاطبان در سطح جهانی استفادە کنیم.
