شاهرخ حسن زادە

جدای از میهن، زبان، تاریخ و جغرافیا، یکی دیگر از ستون‌های اصلی ملی‌گرایی یا ناسیونالیسم؛ فرهنگ می‌باشد کە عبارت است از، یک مفهوم گسترده شامل باورها، ارزش‌ها، رفتارهایی که مطابق ارزش‌های اجتماعی و هنجار‌های موجود در جوامع بشری مطرح شده‌است. فرهنگ همچنین شامل مجموعه‌ای از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، آداب و رسوم اجتماعی، نوع پوشش و اخلاق، رفتار و عادت‌های افراد در یک گروه یا در یک جامعه می‌باشد. برای نمونە سنت و مراسمات جشن نوروزی یا نمادهایی مانند آتش، "هەلپەرین"(پایکوبی) از دیرباز در میان ملت کورد وجود داشتە است. منتقد سرشناس آلمانی "یوهان هردر" بر این باور است کە، انسان (کهن) با رموز و نشانەها زندگی کردە است، البتە نە بەصورت خیالی یا ادبی بلکە بە مانند واقعیتی انکارناپذیر. بە نوعی دیگر سمبل‌ و نشانەها بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ مردمان باستانی بودە است کە آن را محترم شمردە و از آن پاسداری کردەاند. یا برای نمونە "بیت" و یا "حیران"(نوعی نظم حماسی در ادبیات کوردی) کە بەصورت سینە بە سینە بە نسل ما منتقل شدە و بە عنوان بخشی از میراث ادبیات شفاهی ما تبدیل شدە کە با نشانەها و رموز فرهنگی غنی شدە است. این نشانەها، غنای ملی و فرهنگی بە تصویر می‌کشند.

هم بە لحاظ تاریخی و هم از منظر جغرافیای طبیعی، کوردستان در منطقەای مهم تاریخی-جغرافیایی قرار گرفتە کە بە مهد تمدن شناختە شدە است. در این مورد مطالب بسیار گفتە شدە است ولی هدف در اینجا بحث پیرامون برگزاری جشن‌های نوروزی سال جاری می‌باشد(هم اکنون نیز در جریان می‌باشد) کە بسیار متفاوت‌، وسیع‌ و باطراوت‌تر از تمامی سال‌های گذشتە از سوی ملت کورد در شهر و روستاهای مختلف برگزار شد و می‌توان آن را در نظام نشانەشناسی و سە حرکت سمبلیک بە صورت خلاصە مورد بررسی قرار داد.

"نشانه شناسی"(Semiotics) علمی است که هدف خود را شناخت و تحلیل نشانەها و نمادها چه آنها که به صورت زبان گفتاری یا نوشتاری در آمدەاند و چه آنهایی که صورت‌های غیر زبانی دارند، اعم از نشانه های فیزیولوژیک، بیولوژیک، نظام‌های معنایی، نظام های ارزشی و حتی همەی اشکال حرکتی، حالتی، موقعیتی خودآگاه یا ناخودآگاه، تاکتیکی، استراتژیک، فکر شده یا نشده و ... اعلام میکند. به طور کلی هدف و مقصود نشانه شناسی، مطالعه نظام های نشانەای مانند زبان‌ها، رمزها، نمادها، نشانه های علامتی و مواردی از این دست است. نشانه شناسی یکی از بهترین روش های کارآمدی است که با ایجاد معنی و یا به تعبیر رولان بارت با "فرایند معنی دار شدن" سر و کار دارد.

اولین کسی که از نشانه‌ها حرف زد "فردینان دو سوسور" (۱۸۵۷ - ۱۹۱۳) بود. سوسور معتقد بود نشانه شناسی دانشی است که به مطالعه نشانه‌ها به عنوان بخشی از زندگی اجتماعی می پردازد. وی نشانه را ترکیبی از "دال" و "مدلول" می دانست. دال را سوسور تصور آوایی و مدلول را تصور ذهنی در نظر می گرفت. سوسور معتقد است که دال و مدلول جدایی ناپذیرند و نشانه را الزامی می داند؛ یعنی رابطه دال و مدلول رابطەی لازم و ملزوم است. این زبان‌شناس سوئیسی معتقد است نشانه ها در اصل به یکدیگر ارجاع می دهند و نشانه کلی است که از اتصال دال و مدلول است و، به دلالت اشاره دارد. دال(signifier) تصویر صوتی(دلالت کننده و نشانه گر)، مدلول (signified) مفهومی(دلالت شونده و نشانده) که دال به آن دلالت (signification)می کند، است.

برای نمونە نوع پوشش و یا لباس کە می‌توان آن را نیز مانند زبان کە سوژە اصلی مورد نظر تئوری سوسور بود تحلیل کرد. در لباس هیچ نوع کلمەای وجود ندارد ولی خوانش و تحلیل مخصوص بەخود دارد مثلا پوشاک و لباس ملی عرب، بلوچ یا کورد یا حتی در بین زنان نیز این نوع پوشش‌ها متفاوت است کە هرکدام از این موارد را میتوان مورد خوانش مجزا قرار داد. در میان ملل مختلف در مورد پوشش نیز بە مثابە زبان نوعی قواعد و دستور زبان وجود دارد کە متفاوت از همدیگر است. در مورد لباس کە در اینجا نقش "دال" را بازی میکند، پیامی ارسال می‌شود کەاین پیام حکم "مدلول" را بازی میکند. مثلا چارقد یا ردا یک پیام مخصوص بە خود را دارد یا در فرهنگ کوردی "جامانە"(آقبانو) یا "کەواپاتول"(لباس ملی کورد) پیام خاص خود را دارد، حتی نوع و رنگ "کەواپاتول" پیام بەخصوصی دارد همچنان‌کە، کت و شلوار مردانە یا دامن و سارافون زنانە هرکدام پیامی درخود نهفتە دارد. در مراسمات جشن نوروزی امسال "کەواپاتول" خاکی رنگ با بستن "جامانە" و ساق پیچ بە عنوان یک پارچە، دال و پیام آن (مدلول) کە در فرهنگ کوردی لباس رزم پیشمرگ است وجود دارد و می‌توان آن را تحلیل نشانەشناسانە کرد.

لباس زنان و مردان(دختران و پسران)کورد در جریان جشن‌های نوروزی یکی از نمادهای نشانەشناسانە و امری سمبلیک_سیاسی بود. از ماکو تا ایلام بەصورت کلی لباس زنان و مردان در جریان هەلپەرکی و پایکوبی شامل آن نوع از لباس و پوشش خاص "پیشمرگ"(بەویژە پیشمرگ‌های حزب دمکرات کوردستان ایران) بود(کەواپاتول، جامانە(آقبانو)، شەدە(شال، دستمال زنانە)، هەوری(نوعی پارچە)، ساق‌بند، سرشان، فانوسقە، پشت‌بند(پشتوێن) مخصوص و حتی نوع کفش انتخابی مخصوص) کە با نگاهی اجمالی می‌بینیم کە هم اکنون نیز دختران و پسران پیشمرگ‌ حزب دمکرات با این نوع پوشش فعالیت می‌کنند و لباس مخصوص زنان و مردان این نیروی رهایی بخش ملت کورد می‌باشد.

توجه به لباس را باید شیوه‌‌ای از فهم بدانیم، چون به‌رغم همۀ قاعده‌‌پردازی‌‌های انتزاعی و رفیع دربارۀ خودبودگی و روح، زندگی درونی و باطنی ما همچنان چیزی پوشیده است. هرگز نمی‌‌توان ادعا کرد که شیوه‌‌های لباس پوشیدن ما هیچ ربطی به انگیزه‌‌های ما ندارند، همان انگیزه‌‌هایی که ما را به دوست‌داشتن و دوست‌داشته‌شدن می‌‌کشانند. جامه‌‌هایی که به تن می‌‌کنیم رازهای ما را با خود حمل می‌‌کنند و در هر موقعیتی آن‌‌ها را برملا می‌‌سازند؛ آن‌‌ها چیزی بیش از آنچه بدانیم یا بخواهیم را فاش می‌‌کنند.

یکی دیگر از نشانەهای مراسمات نوروزی کە آن نیز بە عنوان سمبل و نماد بەصورت آگاهانە صورت پذیرفت، روشن کردن آتش نوروزی توسط خانوادە شهدا و جانباختگان جنبش سیاسی کوردستان و همچنین جنبش ژن ژیان ئازادی بود. مادران و پدران، خواهران و برادران شهدای کوردستان از سوی مردم برای روشن کردن آتش نوروزی انتخاب شدە بودند و حتی دستمال سە رنگ سرخ، سفید و سبز رنگ(رنگ‌های پرچم کوردستان) "سرچوپی" پایکوبی را نیز با افتخار در آسمان می‌گرداندند. این حرکت در فرهنگ عامە کورد و بە لحاظ نشانەشناسی جایگاهی بسی رفیع و شامخ دارد.

مورد سوم فرهنگ و نماد این مراسمات کە باید بە آن اشارە کرد این بود کە، روز دهم فروردین ماه کە بە روز شهدای کوردستان شناختە شدە است، هرسالە از سوی جنبش سیاسی کوردستان برای گرامی‌داشت این روز و خانوادەهای شهدا مراسماتی برگزار می‌شود. در دهم فروردین سال ١٣٢٧ "قاضی محمد" اولین رئیس جمهوری کوردستان توسط رژیم شاهنشاهی در میدان "چوارچرا" شهر مهاباد پایتخت جمهوری کردستان طی دادگاهی ناعادلانە همراه با دوتن از رفقایش اعدام شد. در اوج شادی و پایکوبی و مراسمات مختلف نوروزی، جامعە فرزانە کوردستان برای ادای احترام بە مقام فرازمند شهدا در این روز تمامی مراسمات مردمی اعم از شادی و پایکوبی در کوردستان ایران را متوقف کردند. عملی کاملا ملی و مورد پسند جامعە کوردستان کە طی آن بخش اعظم جامعە کوردی بدون گریە و زاری بە دیدار خانوادەهای شهدای کوردستان کە جان خود را برای آزادی و دمکراسی فدا کردەاند، رفتە و یا با حضور در آرامستان‌‌ها یاد و خاطرە جان‌باختگان را گرامی داشتند. این حرکت کاملا آگاهانە، شادی و سنت مراسمات نوروزی را همراه با ارزش‌های ملی و آزادیخواهانە را تلاقی دادە و پیامی دیگر بە مرکز، ملت‌های مختلف ایران و جهان مخابرە کرد کە رژیم را چنان برآشفتە کرد از تمامی امکانات و راه‌های گوناگون سعی در گسستن این اتحاد بی نظیر و انجام فعالیت‌ها کرد.

تمامی این فعالیت‌ها و نشانەها این موضوع را روشن می‌کند کە، کوردها جدای از اینکە بار دیگر بەصورت مسالمت آمیز پیام خود را ارسال کردند، این بار سراسر کوردستان با لباس رزم و با پیشاهنگی خانوادە شهدا متحدانە بە میدان آمدە و جشن نوروز را بە بهانەای برای حمایت از "پیشمرگ" بە عنوان نماد مبارزاتی ملی کوردستان تبدیل کردەاند و در مقابل تمامی فشار و تهدیدها، موشک‌باران، حملات هوایی، ترور، بازداشت، شکنجە و اعدام فعالین سیاسی و فرهنگی همچنان رهرو احزاب خود بودە و راه آن‌ها را برای آزادی و مطالبات حقە ادامە خواهند داد.

بە تصویر کشیدن لباس و پوشش زنان و مردان در مراسمات نوروزی با این نوع خاص چیزی نیست جز دلدادگی و شیفتگی بە زنان و مردانی کە دهەهاست زندگی خود را وقف آزادی، رهایی و حقوق ملت خویش کردەاند و همە آن را با نام پیشمرگ می‌شناسیم کە این نیز محصول چندین دهە مبارزە، سازماندهی و جانفشانی‌های احزاب کوردی مخصوصا حزب دمکرات می‌باشد کە توانستە است بە لحاظ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و گفتمان ملی‌گرایی جامعە را تحت تاثیر منطق فکری و اصول مبارزاتی خود قرار دهد و سطح آگاهی و شعور سیاسی جامعە را افزون بخشد و حال نە تنها گفتمان ملی دمکراتیک حزب دمکرات بە یک اصل و فرهنگ تبدیل شدە بلکە جامعە خود در داخل این حلقە، روشهایی نوین مدنی همسو با این گفتمان خلق کردە و بر این خط فکری پایبند و معتقد است. همچنین باید بە این نکتە نیز اشارە کرد کە، طی هشت دهە گذشتە هر دو رژیم پهلوی و اسلامی با صرف هزینە و بودجەهای کلان و تمام امکانات مالی، سیاسی، رسانەایی، نظامی، آموزش و پرورش، دانشگاه، صداوسیما تلاش کردند جنبش ملی دمکراتیک کوردستان بە رهبری حزب دمکرات کوردستان و میراث سیاسی، اجتماعی این جنبش مدرن و حق طلب را بە بیراهە کشاندە و یا جامعە کوردی را آسمیلە و از اصل و اصالت خویش جدا کنند، واقعیتی کە ثابت شد آنها هرگز بە مرام خود دست پیدا نخواهند کرد.

همراهی و موازی بودن با این حرکت‌ها و فعالیت‌های مدنی کە در نوع خود حیرت انگیز و فوق‌العادە می‌باشد(جامعەای تا این حد سازمان‌دهی شدە، منظم و متحد و یکپارجە با خواست و مطالبات ناسیونالیستی) کە حاصل مبازرات پیشمرگ‌های یک حزب دمکرات، متعهد، دلسوز و مردمی می‌باشد بە عنوان امری جوهری ارتباط بین جامعە و پیشمرگ بە حساب می‌آید و پشتیبانی، اعتماد و امید بە جامعەی این چنین سرزندە و آمادە با خواستەهای ملی، آیندەای روشن بە ارمغان می‌آورد.