کوردستان میدیا: به رسمیت شناخته شدن زبان ملیتهای ایران و حق تحصیل به زبان مادری از آرمان‌های دیرینه‌ی تمام ملیتهای تشکیل دهنده جمعیت این کشور می‌باشد. در گزارش حاضر ضمن اشاره به زوایای حقوقی، سیاسی، قانونی و اجتماعی، پیرامون مواضع حاکمیت و به خصوص دولت حاضر که وعده‌هایی در رابطه با حل این معضل به ملیتهای ایران داده است پرداخته شده است. همچنین سعی شده تا از نظر کارشناسان حوزه‌های مرتبط، استفاده گردد.
٢١ فوریه، روز جهانی زبان مادری است. ٦٢ سال پیش و در همین روز، دانشجویان بنگلادشی برای به رسمیت شناساندن زبان بنگالی تظاهرات گسترده‌ای برپا نمودند که با برخورد شدید ارتش پاکستان همراه شد و بسیاری از دانشجویان را کشته و زخمی کردند. در سال ١٩٩٩ بود که درکنفرانس عمومی یونسکو این روز را به طور رسمی روز جهانی زبان مادری نام گذاری کردند. در ماه می ٢٠٠٩ در مجمع عمومی سازمان ملل با اتفاق نظر ماده ٤٧/١٣٥را که در سال ١٩٩٢ آمده بود، تصویب کردند که مضمون آن منشور جهانی حقوق افراد گروه‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی جهان می‌باشد، همچنین معاهده بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، مصوبه ٦١/٢٦٦ را تصویب نمود که بر طبق آن تمامی دولت‌ها موظف میشوند تا از موجودیت‌های زبانی و فرهنگی کشور خود حمایت کنند.
تحصیل به زبان مادری در اسناد و کونوانسیون‌های حقوق بشر همچون، منشور زبان مادری، اعلامیه‌ی جهانی حقوق زبانی، بندهای ٣ و ٤ ماده‌ی ٤ اعلامیه‌ی حقوق افراد اقلیت‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده ٣٠ معاهده حقوق کودک، ماده ٢٧ پیمان بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و.. آمده است.
دز ایران نیز با وجود ایدئولوژیک بودن و چارچوب تبعیض‌آمیز قانون اساسی اسلامی ایران دراین قانون ودر اصل ١٥ آن آمده است که: خط و زبان رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی وکتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.
هم‌اکنون با گذشت ٣٤ سال از تصویب قانون اساسی فعلی ایران، هنوز هیچ اقدام ملموس و قابل اشاره‌ای درجهت اجرای این قانون صورت نگرفته است. علاوه بر این حاکمیت در صدد امحای فرهنگی ملیتهای تشکیل دهنده این کشور بوده است. شایان توجه است که در حال حاضر فارس زبانان و روشنفکران فارس زبان ایرانی نیز بر سر آنچه که به دلیل سیاست‌های ایدئولوژیک حاکمیت در حوزه آموزش و پرورش بر زبان فارسی آمده، از الگوهای به اجرا گذاشته شده، در موضع منتقدان حکومت جای گرفته‌اند.
یکسان‌سازی فرهنگی، عنوان سیاستی بوده که همواره در دستور کار حاکمیت مرکزی قرار داشته است که در ایران معاصر و به خصوص در دوره رضا شاه به بعد از انواع متدها و امکانات برای اجرای این سیاست استفاده شده است. دو سال بعد از انقلاب خلق‌های ایران و زمامداری جمهوری اسلامی با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی به دستور خمینی، سیاست یکسان‌سازی شکل سازمانی وسیستماتیک یافت. این سازمان که زیر نظر رئیس‌جمهور کشور قرار دارد و البته با نظراندازی‌های رهبر هدایت میشود بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام یافت که البته با ارتقای توان اجرایی آن همراه بود. یکی از اهداف این سازمان یکسان‌سازی زبان بوده و می‌باشد که البته میتوان گفت که این رویکرد، علاوه بر وجوه غیرانسانی و غیرقانونی خود، موردی از نقض قانون اساسی مصوب خود حکومت مرکزی وبه طور مشخص ماده ١٥ می‌باشد.
مساله‌ی استان‌های مرز نشین و ملیتهای تحت تبعیض ایران از مسائل مورد توجه روحانی، رییس جمهور حال حاضر ایران در آخرین دوره ریاست جمهوری بود، وی با ابلاغ یک بیانیه ١٠ بندی که مشخصا یکی از آنها تدریس زبان مادری بود به این ملیت‌ها وعده برداشتن تبعیضات و نگاه امنیتی رژیم حاکم را داد.
روحانی با انتصاب شخصی نام آشنا به نام علی یونسی در مقامی تحت عنوان دستیار ویژه رییس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی به شیوه‌ای نمادین و فورمالیته گام اجرایی خود را برای آنچه در کوران انتخابات زنده نگه داشتن خرده فرهنگ‌ها خوانده بود، نهاد. مدتی بعد یونسی در مصاحبه با وب‌سایت داخلی کُردتودی گفت:همین‌جا به ناسیونالیست‌ها هم بگویم نگران نباشند و نگویند دولت روحانی تفرقه‌ها را احیا میکند؛ چراکه تقویت زبان قومی به رشد زبان ملی منجر میشود. گویا از همان ابتدای طرح مسئله تدریس زبان مادری، برخورد افراطی ناشی از برتری طلبی و مصلحت اندیشی تمامیت‌خواهان را برمی‌انگیخت و آنها را در مقابل مطرح‌کنندگان این مسئله قرار می‌داد. اما، نخستین طرح وی برای اجرای عملیاتی با بحث و جدل‌های درون حاکمیت مواجه شد و در نخستین مواضع، اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی که انتظار می‌رفت از نهادهای اصلی و موازی فعال در اجرای طرح تدریس زبان‌مادری باشد به مخالفت با این پروژه‌ای برخاستند که فی‌نفسه در حد حرف و حدیث بود. در نشست این فرهنگستان تصریحا اعلام شده امر بود که آموزش زبان مادری بوی توطئه میدهد. فتح‌الله مجتبایی از اعضای این نهاد حکومتی تصریحا آموزش زبان مادری را امری وارداتی نامید.
در اواسط مهرماه گذشته اما علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش که در آن زمان سرپرستی این وزارتخانه را بر عهده داشت، اعلام کرد: تدریس زبان قومیت‌ها درمدارس اولویتم است.
در همان اثنا معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران پس از یکی ازسخنرانی‌های علی خامنه‌ای، گفت: امروز بسیج و سپاه نیز، وظیفه پاسداری از زبان فارسی را بر عهده دارند.
من حیث‌المجموع این سخنان، ژست‌ها و مواضع حلقه‌های درون قدرت رژیم حاکم بر ایران، از سویی دال بر نگاه امنیتی کلاسیک و از سویی دیگر قرارگرفتن آنها در عمل انجام شده‌ایست که توسط رییس‌جمهور حمایت‌شده از سوی حاکمیت در کارزار انتخاباتی، کلید خورد. عدم اتفاق نظر در بین مقامات، نشان عدم انعطاف‌پذیری حکومت است که البته برای تظاهر به بازگذاری فضای سیاسی و اثبات سیاست معتدل پیش گرفته است که علی‌رغم میل باطنی و در نتیجه فشارهای داخلی و خارجی بود.
هم‌اکنون تنها گذشت زمان میتواند که صحت و سقم عزم حاکمیت به اجرای این مسئله را که در فضای عمومی مطرح شده به اثبات برساند.
وب‌سایت کردستان میدیا برای بررسی جزئیات حقوقی، اجتماعی و تاثیرات روانشناسی تحصیل به زبان مادری بروی افراد جامعه،گفتگوهایی کرده است، که متن کامل این گفتگوها عینا در پی می‌آید:
کوردستان میدیا: زبان مادری را چطور تعریف می‌کنید؟
کمانگر: زبان مادری آن نخستین واژگانی است کە کودک جهان پیرامون خود را با آنها می شناسد و نامگذاری میکند، نخستین شکل شناسایی و نخستین سنگهای شکل گیری بنای اندیشە. فرد در ساحت زبان مادری است کە تمایز میان خود و دیگر پدیدەهای پیرامونش را درک میکند و می آموزد کە در میان خود او و آنچە از طریق زبان بە او معرفی شدە سلسلە روابطی برقرار است.
کوردستان میدیا: چرا باید به زبان مادری اهمیت داد؟ اساسا، حقیقت تنوع زبانی چیست؟
کمانگر: اهمیت زبان مادری را میتوان در بسترهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، روانی و سیاسی مورد بررسی قرار داد کە هر یک خود موضوع مفصل جداگانەای است. آنچە کە من اینجا بە اختصار بە آن اشارە خواهم کرد، بیش از هرچیز جنبەی روانی و تاثیرش بر فرد است. بخشی از عوامل آرامش و احساس امنیت در کودک از همان نخستین روزهای زندگی صدای مادر است. لالایی یا هر کلمەای کە مادر از طریق آن محبت خود را بە نوزادش منتقل میکند، نوزاد اگرچە درکی از زبان ندارد اما دادەهای صوتی در ذهن او ذخیرە شدە و زمینەی همراه شدن با معنا را در آیندە فراهم میکنند. کودک در مرحلەی بعد با برقراری ارتباط میان اصواتی کە میشنود و حالتی کە در چهرەی مادر و اطرافیان خود میبیند میتواند بار عاطفی کلمات را درک کند و در می‌یابد کە هر واژەای از زبانی کە مادر بە کار میبرد حالتی و احساسی را بە او منتقل میکند. او اولیە ترین درونیات خود و دیگران را بە زبان مادری می فهمد و میشناسد و این شناسایی آرامش و امنیتی را برایش بە همراه می آورد بە این معنا کە میداند کدام کلمە در تائید او بە کار میرود و کدام کلمە در توبیخش، او میتواند با شنیدن کلماتی کە میداند معنای توبیخ دارند رفتار خود را تغییر دادە و تبدیل بە چیزی کند کە باعث تشویق و تائیدش شود. حال این کودک اگر بە ناگهان و بە تنهایی و بدون حضور والدینش در محیطی قرار گیرد کە زبان دیگری غیر از زبان مادری او حاکم است خودبخود نوعی احساس ترس و نا امنی در او شکل میگیرد، ترسی کە حاصل نشناختن کلمات و معانی آنهاست. او در بستر زبان بیگانە سردرگم است، احساس بیگانگی میکند و نمیداند چگونە باید رفتارهای خود را با دیگرانی کە بە زبان دیگر تکل میکنند تنظیم کند. او مدام ترس اشتباه بودن دارد، ترس برانگیختن واکنشی منفی در دیگری غیر هم زبان (بە عنوان مثال معلم ، مربی مهد کودک یا همشاگردیها) و این میتواند اثرات مخربی بر شخصیت و اعتماد بە نفس کودک داشتە باشد.
کوردستان میدیا: بسیاری از زبان‌شناسان بر آموزش زبان مادری و تحصیل به آن زبان تاکید میکنند، چرا؟
کمانگر: علاوە بر عنصر مهم احساس امنیت در مدرسە کە بە آن اشارە کردم، موضوع مهم دیگر میزان خلاقیت کودک است، کودکی کە در مدرسە بە زبان مادری خود آموزش میبیند بسیار سریع میتواند بە سوالات معلم پاسخ دهد، با فرایند آموختن آشنا شود و خلاقیت‌هایش را بروز دهد، در حالیکە برای کودکی کە بە زبان بیگانە تحصیل میکند همیشە زمان زیادی صرف آشنایی و تسلط او بر زبان میشود، او همکلاسی‌های خود را میبیند کە با معلم وارد رابطەای مستقیم و نزدیک میشوند و میتوانند تحسین معلم را بە سرعت بە دست آورند در حالیکە او خود از آن ناتوان است، سرخوردگی ناشی از درنیافتن زبان اعتماد بە نفس و بە تبع آن خلاقیت را در کودک پایین آوردە و محدود میکند. و این میتواند یکی از دلایلی باشد کە کارشناسان و سازمان یونسکو بر اساس آن آموزش بە زبان مادری را مهم قلمداد کردە و آن را از وظایف مهم دولت‌ها بشمارند.
کوردستان میدیا: آیا با الگوهای جهانی کشورهای چند ملیتی که زبان مادری در آنها تدریس میشود، آشنایی دارید؟ می‌توانید در این رابطه توضیحاتی ارائه دهید؟
کمانگر: در بیشتر کشورهای پیشرفتەی جهان کە امر آموزش بە عنوان پایە و اساس پیشرفت جامعە در آنها اهمیت دارد، آموزش بە زبان مادری حقی است شناختە شدە و مشروع برای تمام کودکان. کودکان در این کشورها بنا بر منشور سازمان یونسکو نخستین سالهای تحصیل خود را بە زبان مادری آغاز میکنند و در سالهای بعد کم کم زبانهای دیگری را نیز می آموزند. اگرچە در تمام کشورهای جهان آموزش بە زبان مادری و حدودی کە برای آن تعریف میشود خود تابعی است از سیاست و تا رفع تبعیض واقعی و رشد و توانا سازی زبانهایی کە متکلمان آن فاقد حاکمیت سیاسی هستند راه درازی باقی است، اما این حداقل تلاشهایی کە در ٥٠ سال اخیر صورت گرفتە تا حدی زبانهای ملیتهای فاقد دولت را از خطر نابودی حفظ کردە است. اما باز هم تاکید میکنم کە این شکل حداقلی از آموزش زبان مادری هرگز قادر بە تواناسازی زبان نخواهد بود. در کشور نروژ زبان سامی کە ملیتی جداگانە هستند در مدارس ابتدایی تدریس میشود اما در مراحل بعدی سامی زبانان همچنان ناچارند تحصیلات تکمیلی خود را بە زبان نروژی و انگلیسی ادامە دهند، در این حالت زبان مادری بە دلیل نبود منابع مکتوب علمی و فکری هرگز نمیتواند بە زبان اندیشە و تحلیل و تعریف علمی تبدیل شود بلکە در بهترین حالت تنها در حوزەی ادبیات و شعر میتواند خودی نشان دهد.
کوردستان میدیا: زبان مادری و تحصیل با زبان مادر چه تاثیری بر توانایی‌های عمومی و باتوجه به اندیشەورز بودن انسان بر اندیشەورزی دارد؟
کمانگر: همانطور کە اشارە کردم زبان مادری سنگ بنای شکل گیری اندیشە در انسان است. آموزش بە زبان مادری این امکان را فراهم میکند سازەی اندیشە کە پایەهای آن در خانە پی ریزی شدە در روندی طبیعی تکمیل شدە و بالا برود، کودک سنگ بر سنگ بر آن بنای مستحکم می افزاید، اطمینان از وجود و درستی زیر بنا و همخوانی آن با اطلاعات بعدی بە او فرصتهای زیادی میدهد. سرعت، توانایی او را بالا میبرد و در خلق زیباییهای زبانی (ادبیات) هم توانایش میکند. اما آنکە بە زبان دیگر می آموزد از همان آغاز هموارە در حال تطبیق است، تطبیق آن پی کە در خانە ریختە شدە با آن مصالحی کە در مدرسە در اختیارش قرار دادە میشود، او ناچار است بنای دیگری را از نو بسازد، بنایی کە فرصتی برای پی ریزی و استحکام بخشی بە آن ندارد. او اگرچە زبان دوم را نهایتا یاد میگیرد و حتی گاه میتواند از اهالی زبان دوم پیشی بگیرد اما بازهم تفاوتهای او با اهل زبان محسوس و پیداست. در مورد از ادبیات فارسی مثال میزنم، در داستان نویسی فارسی نویسندگان و داستانها در دستەبندیهای گوناگونی قابل بررسی هستند یکی از این دستە بندیها ، تقسیم بندی نویسندگان بر اساس اقلیمها و مناطق زبانی گوناگون است. در پژوهشی در دکتر قهرمان شیری در کتاب مکتبهای داستان نویسی ایران ارائە میکند، زبان ادبی نویسندگان مناطق گوناگون ایران بررسی شدە و یکی از نکات جالبی کە از برایند این پژوهش بر می آید. تفاوت کاربرد زبان نزد نویسندگان فارس زبان و نویسندگانی است کە فارسی زبان دومشان بودە. بر اساس این پژوهش و با توجە بە نمونە ها ، نویسندگان فارس زبان ساکن نواحی شرقی و مرکزی ایران از جملات طولانی تر و پیچیدە تر استفادە می کنند ، در حالیکە نویسندگان فارسی نویس غیر فارس زبان بیشتر بە جملات کوتاه تمایل دارند. آهنگ نوشتار بریدە بریدە و منقطع است و همین عامل ضرب آهنگ تندتری بە زبان میدهد در حالیکە در نزد نویسندگان فارس زبان این حالت دیدە نمیشود. میخواهم بگویم کسی کە بە زبان دوم مینویسد و می اندیشد، در اعلی ترین حد آنهم (یعنی تولید ادبی) باز هم تفاوتهایش با اهل زبان را میتوان تشخیص داد. او با محدودیتی همیشگی زندگی میکند کە گاه خود آن را احساس نمیکند.
کوردستان میدیا: و در پایان، زبان مادری چه ارتباطی با هویت انسان دارد؟
کمانگر: زبان مادری پس از جنسیت و نژاد مهمترین عامل هویت بخش بە انسان است، او از طریق زبان احساس تعلق بە مجموعەای خاص میکند، مجموعەای کە با تمام پارەهای فرهنگیش هویت او را شکل میدهند. انسان در قالب زبان فرهنگش و باورهای دینی اش و عقایدش شکل میگیرد و در واقع همین عنصر هویت بخشی است کە خود عاملی برای حفظ و صیانت از زبانهای مادری میشود. فرد با بە خطر افتادن زبان مادریش، محروم شدن از آن و یا دور شدن از آن دچار نوعی خلاء هویتی میشود و از همین رهگذر بە تکاپو برای حفظ زبان مادری اش می افتد.
کوردستان میدیا: باتوجه به اینکه زبان ابزاری برای ارتباط اجتماعی است، از نظر شما تحصیل به زبان مادری چه تاثیراتی در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر رفتار و کنش فرد به خصوص در روابط اجتماعی خواهد گذاشت، به عبارت دیگر محرومیت از تحصیل و آموزش به زبان مادری چه تاثیرات مخربی بر افراد جامعه دارد؟
بفرین محمودی: زبان با تغییر و پیشرفت جامعه دگرگون میشود و وسعت می‌یابد، زبان ضمن اینکه عامل مهمی در ایجاد ارتباط افراد یک جامعه می‌باشد در آن واحد زبان عاملیست در شناساندن فرد و جامعه وی و تشکیل یک شخصیت فردی و جمعی و الحاق آن به محیط و جامعه‌ای که در آن زندگی میکنند، همچنین سیستم منظم و شکل یافته‌ایست که از نسلی به نسلی دیگر انتقال می‌یابد، لذا با توجه به این خصایص، زبان بدون شک تاثیرات بسزایی بر فرد می‌گذارد و به شرطی که امکان استفاده از زبان مادری وجود داشته باشد، فردی با آشنایی تمام راجع به زبان و تاریخ ملی و عدم احساس در حاشیه ماندن شکل میگیرد، زبان لازمە‌ایست برای تشکیل هویت انسان تا وی را با جامعه و محیط مرتبط سازد، بنابراین چنانچه از بدو دوره کودکی در تمامی مراکز آموزشی به زبان مادری خود تحصیل کند اثر قابل توجهی بر رفتار و روابط اجتماعی وی در حال و آینده خواهد گذاشت. همین امر باعث خواهد شد تا موازی با رشد و بالندگی، حوزه اندیشه و عمل افراد گستره پهناتری به خود بگیرد و تبدیل به زیربنایی برای شناخت خود و محیط اطراف و عشق ورزیدن به میهن بگردد و همچنین زمانی که فرد از لحاظ سنی رشد می‌یابد و بتدریج و واقعیت‌ها برای وی بیشتر آشکار میشود، زبان مادری تاثیر چشمگیری بر بسط ابعاد زندگی اجتماعی وی خواهد گذاشت.
عکس آنچه در بالا ذکر شد، اگرفردی در آموزش و پرورش در مراحل زندگی خود، از زبان مادری خود محروم شود، شخصی شکل خواهد گرفت که به دلیل محرومیت از آنچه فی‌نفسه از زبان مادری یاد میگیرد اطلاعات چندانی در مورد فرهنگ، گذشته و تاریخ ملی‌اش نخواهد داشت، همچنین نخواهد توانست توازن مطلوبی بین فکر و ابراز آن با زبان ایجاد کند که این امر به مانعی مبدل می‌گردد بر مسیر رشد و شکوفایی وی که مدام احساس خود‌کم‌بینی خواهد کرد و عقایدش را ابراز نمیکند.
گزارش و مصاحبه: کیوان درودی
٢١ فوریه، روز جهانی زبان مادری است. ٦٢ سال پیش و در همین روز، دانشجویان بنگلادشی برای به رسمیت شناساندن زبان بنگالی تظاهرات گسترده‌ای برپا نمودند که با برخورد شدید ارتش پاکستان همراه شد و بسیاری از دانشجویان را کشته و زخمی کردند. در سال ١٩٩٩ بود که درکنفرانس عمومی یونسکو این روز را به طور رسمی روز جهانی زبان مادری نام گذاری کردند. در ماه می ٢٠٠٩ در مجمع عمومی سازمان ملل با اتفاق نظر ماده ٤٧/١٣٥را که در سال ١٩٩٢ آمده بود، تصویب کردند که مضمون آن منشور جهانی حقوق افراد گروه‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی جهان می‌باشد، همچنین معاهده بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، مصوبه ٦١/٢٦٦ را تصویب نمود که بر طبق آن تمامی دولت‌ها موظف میشوند تا از موجودیت‌های زبانی و فرهنگی کشور خود حمایت کنند.
تحصیل به زبان مادری در اسناد و کونوانسیون‌های حقوق بشر همچون، منشور زبان مادری، اعلامیه‌ی جهانی حقوق زبانی، بندهای ٣ و ٤ ماده‌ی ٤ اعلامیه‌ی حقوق افراد اقلیت‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده ٣٠ معاهده حقوق کودک، ماده ٢٧ پیمان بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و.. آمده است.
دز ایران نیز با وجود ایدئولوژیک بودن و چارچوب تبعیض‌آمیز قانون اساسی اسلامی ایران دراین قانون ودر اصل ١٥ آن آمده است که: خط و زبان رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی وکتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.
هم‌اکنون با گذشت ٣٤ سال از تصویب قانون اساسی فعلی ایران، هنوز هیچ اقدام ملموس و قابل اشاره‌ای درجهت اجرای این قانون صورت نگرفته است. علاوه بر این حاکمیت در صدد امحای فرهنگی ملیتهای تشکیل دهنده این کشور بوده است. شایان توجه است که در حال حاضر فارس زبانان و روشنفکران فارس زبان ایرانی نیز بر سر آنچه که به دلیل سیاست‌های ایدئولوژیک حاکمیت در حوزه آموزش و پرورش بر زبان فارسی آمده، از الگوهای به اجرا گذاشته شده، در موضع منتقدان حکومت جای گرفته‌اند.
یکسان‌سازی فرهنگی، عنوان سیاستی بوده که همواره در دستور کار حاکمیت مرکزی قرار داشته است که در ایران معاصر و به خصوص در دوره رضا شاه به بعد از انواع متدها و امکانات برای اجرای این سیاست استفاده شده است. دو سال بعد از انقلاب خلق‌های ایران و زمامداری جمهوری اسلامی با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی به دستور خمینی، سیاست یکسان‌سازی شکل سازمانی وسیستماتیک یافت. این سازمان که زیر نظر رئیس‌جمهور کشور قرار دارد و البته با نظراندازی‌های رهبر هدایت میشود بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام یافت که البته با ارتقای توان اجرایی آن همراه بود. یکی از اهداف این سازمان یکسان‌سازی زبان بوده و می‌باشد که البته میتوان گفت که این رویکرد، علاوه بر وجوه غیرانسانی و غیرقانونی خود، موردی از نقض قانون اساسی مصوب خود حکومت مرکزی وبه طور مشخص ماده ١٥ می‌باشد.
مساله‌ی استان‌های مرز نشین و ملیتهای تحت تبعیض ایران از مسائل مورد توجه روحانی، رییس جمهور حال حاضر ایران در آخرین دوره ریاست جمهوری بود، وی با ابلاغ یک بیانیه ١٠ بندی که مشخصا یکی از آنها تدریس زبان مادری بود به این ملیت‌ها وعده برداشتن تبعیضات و نگاه امنیتی رژیم حاکم را داد.
روحانی با انتصاب شخصی نام آشنا به نام علی یونسی در مقامی تحت عنوان دستیار ویژه رییس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی به شیوه‌ای نمادین و فورمالیته گام اجرایی خود را برای آنچه در کوران انتخابات زنده نگه داشتن خرده فرهنگ‌ها خوانده بود، نهاد. مدتی بعد یونسی در مصاحبه با وب‌سایت داخلی کُردتودی گفت:همین‌جا به ناسیونالیست‌ها هم بگویم نگران نباشند و نگویند دولت روحانی تفرقه‌ها را احیا میکند؛ چراکه تقویت زبان قومی به رشد زبان ملی منجر میشود. گویا از همان ابتدای طرح مسئله تدریس زبان مادری، برخورد افراطی ناشی از برتری طلبی و مصلحت اندیشی تمامیت‌خواهان را برمی‌انگیخت و آنها را در مقابل مطرح‌کنندگان این مسئله قرار می‌داد. اما، نخستین طرح وی برای اجرای عملیاتی با بحث و جدل‌های درون حاکمیت مواجه شد و در نخستین مواضع، اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی که انتظار می‌رفت از نهادهای اصلی و موازی فعال در اجرای طرح تدریس زبان‌مادری باشد به مخالفت با این پروژه‌ای برخاستند که فی‌نفسه در حد حرف و حدیث بود. در نشست این فرهنگستان تصریحا اعلام شده امر بود که آموزش زبان مادری بوی توطئه میدهد. فتح‌الله مجتبایی از اعضای این نهاد حکومتی تصریحا آموزش زبان مادری را امری وارداتی نامید.
در اواسط مهرماه گذشته اما علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش که در آن زمان سرپرستی این وزارتخانه را بر عهده داشت، اعلام کرد: تدریس زبان قومیت‌ها درمدارس اولویتم است.
در همان اثنا معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران پس از یکی ازسخنرانی‌های علی خامنه‌ای، گفت: امروز بسیج و سپاه نیز، وظیفه پاسداری از زبان فارسی را بر عهده دارند.
من حیث‌المجموع این سخنان، ژست‌ها و مواضع حلقه‌های درون قدرت رژیم حاکم بر ایران، از سویی دال بر نگاه امنیتی کلاسیک و از سویی دیگر قرارگرفتن آنها در عمل انجام شده‌ایست که توسط رییس‌جمهور حمایت‌شده از سوی حاکمیت در کارزار انتخاباتی، کلید خورد. عدم اتفاق نظر در بین مقامات، نشان عدم انعطاف‌پذیری حکومت است که البته برای تظاهر به بازگذاری فضای سیاسی و اثبات سیاست معتدل پیش گرفته است که علی‌رغم میل باطنی و در نتیجه فشارهای داخلی و خارجی بود.
هم‌اکنون تنها گذشت زمان میتواند که صحت و سقم عزم حاکمیت به اجرای این مسئله را که در فضای عمومی مطرح شده به اثبات برساند.
وب‌سایت کردستان میدیا برای بررسی جزئیات حقوقی، اجتماعی و تاثیرات روانشناسی تحصیل به زبان مادری بروی افراد جامعه،گفتگوهایی کرده است، که متن کامل این گفتگوها عینا در پی می‌آید:
گلالــــــه کمانگر
کوردستان میدیا: زبان مادری را چطور تعریف می‌کنید؟
کمانگر: زبان مادری آن نخستین واژگانی است کە کودک جهان پیرامون خود را با آنها می شناسد و نامگذاری میکند، نخستین شکل شناسایی و نخستین سنگهای شکل گیری بنای اندیشە. فرد در ساحت زبان مادری است کە تمایز میان خود و دیگر پدیدەهای پیرامونش را درک میکند و می آموزد کە در میان خود او و آنچە از طریق زبان بە او معرفی شدە سلسلە روابطی برقرار است.
کوردستان میدیا: چرا باید به زبان مادری اهمیت داد؟ اساسا، حقیقت تنوع زبانی چیست؟
کمانگر: اهمیت زبان مادری را میتوان در بسترهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، روانی و سیاسی مورد بررسی قرار داد کە هر یک خود موضوع مفصل جداگانەای است. آنچە کە من اینجا بە اختصار بە آن اشارە خواهم کرد، بیش از هرچیز جنبەی روانی و تاثیرش بر فرد است. بخشی از عوامل آرامش و احساس امنیت در کودک از همان نخستین روزهای زندگی صدای مادر است. لالایی یا هر کلمەای کە مادر از طریق آن محبت خود را بە نوزادش منتقل میکند، نوزاد اگرچە درکی از زبان ندارد اما دادەهای صوتی در ذهن او ذخیرە شدە و زمینەی همراه شدن با معنا را در آیندە فراهم میکنند. کودک در مرحلەی بعد با برقراری ارتباط میان اصواتی کە میشنود و حالتی کە در چهرەی مادر و اطرافیان خود میبیند میتواند بار عاطفی کلمات را درک کند و در می‌یابد کە هر واژەای از زبانی کە مادر بە کار میبرد حالتی و احساسی را بە او منتقل میکند. او اولیە ترین درونیات خود و دیگران را بە زبان مادری می فهمد و میشناسد و این شناسایی آرامش و امنیتی را برایش بە همراه می آورد بە این معنا کە میداند کدام کلمە در تائید او بە کار میرود و کدام کلمە در توبیخش، او میتواند با شنیدن کلماتی کە میداند معنای توبیخ دارند رفتار خود را تغییر دادە و تبدیل بە چیزی کند کە باعث تشویق و تائیدش شود. حال این کودک اگر بە ناگهان و بە تنهایی و بدون حضور والدینش در محیطی قرار گیرد کە زبان دیگری غیر از زبان مادری او حاکم است خودبخود نوعی احساس ترس و نا امنی در او شکل میگیرد، ترسی کە حاصل نشناختن کلمات و معانی آنهاست. او در بستر زبان بیگانە سردرگم است، احساس بیگانگی میکند و نمیداند چگونە باید رفتارهای خود را با دیگرانی کە بە زبان دیگر تکل میکنند تنظیم کند. او مدام ترس اشتباه بودن دارد، ترس برانگیختن واکنشی منفی در دیگری غیر هم زبان (بە عنوان مثال معلم ، مربی مهد کودک یا همشاگردیها) و این میتواند اثرات مخربی بر شخصیت و اعتماد بە نفس کودک داشتە باشد.
کوردستان میدیا: بسیاری از زبان‌شناسان بر آموزش زبان مادری و تحصیل به آن زبان تاکید میکنند، چرا؟
کمانگر: علاوە بر عنصر مهم احساس امنیت در مدرسە کە بە آن اشارە کردم، موضوع مهم دیگر میزان خلاقیت کودک است، کودکی کە در مدرسە بە زبان مادری خود آموزش میبیند بسیار سریع میتواند بە سوالات معلم پاسخ دهد، با فرایند آموختن آشنا شود و خلاقیت‌هایش را بروز دهد، در حالیکە برای کودکی کە بە زبان بیگانە تحصیل میکند همیشە زمان زیادی صرف آشنایی و تسلط او بر زبان میشود، او همکلاسی‌های خود را میبیند کە با معلم وارد رابطەای مستقیم و نزدیک میشوند و میتوانند تحسین معلم را بە سرعت بە دست آورند در حالیکە او خود از آن ناتوان است، سرخوردگی ناشی از درنیافتن زبان اعتماد بە نفس و بە تبع آن خلاقیت را در کودک پایین آوردە و محدود میکند. و این میتواند یکی از دلایلی باشد کە کارشناسان و سازمان یونسکو بر اساس آن آموزش بە زبان مادری را مهم قلمداد کردە و آن را از وظایف مهم دولت‌ها بشمارند.
کوردستان میدیا: آیا با الگوهای جهانی کشورهای چند ملیتی که زبان مادری در آنها تدریس میشود، آشنایی دارید؟ می‌توانید در این رابطه توضیحاتی ارائه دهید؟
کمانگر: در بیشتر کشورهای پیشرفتەی جهان کە امر آموزش بە عنوان پایە و اساس پیشرفت جامعە در آنها اهمیت دارد، آموزش بە زبان مادری حقی است شناختە شدە و مشروع برای تمام کودکان. کودکان در این کشورها بنا بر منشور سازمان یونسکو نخستین سالهای تحصیل خود را بە زبان مادری آغاز میکنند و در سالهای بعد کم کم زبانهای دیگری را نیز می آموزند. اگرچە در تمام کشورهای جهان آموزش بە زبان مادری و حدودی کە برای آن تعریف میشود خود تابعی است از سیاست و تا رفع تبعیض واقعی و رشد و توانا سازی زبانهایی کە متکلمان آن فاقد حاکمیت سیاسی هستند راه درازی باقی است، اما این حداقل تلاشهایی کە در ٥٠ سال اخیر صورت گرفتە تا حدی زبانهای ملیتهای فاقد دولت را از خطر نابودی حفظ کردە است. اما باز هم تاکید میکنم کە این شکل حداقلی از آموزش زبان مادری هرگز قادر بە تواناسازی زبان نخواهد بود. در کشور نروژ زبان سامی کە ملیتی جداگانە هستند در مدارس ابتدایی تدریس میشود اما در مراحل بعدی سامی زبانان همچنان ناچارند تحصیلات تکمیلی خود را بە زبان نروژی و انگلیسی ادامە دهند، در این حالت زبان مادری بە دلیل نبود منابع مکتوب علمی و فکری هرگز نمیتواند بە زبان اندیشە و تحلیل و تعریف علمی تبدیل شود بلکە در بهترین حالت تنها در حوزەی ادبیات و شعر میتواند خودی نشان دهد.
کوردستان میدیا: زبان مادری و تحصیل با زبان مادر چه تاثیری بر توانایی‌های عمومی و باتوجه به اندیشەورز بودن انسان بر اندیشەورزی دارد؟
کمانگر: همانطور کە اشارە کردم زبان مادری سنگ بنای شکل گیری اندیشە در انسان است. آموزش بە زبان مادری این امکان را فراهم میکند سازەی اندیشە کە پایەهای آن در خانە پی ریزی شدە در روندی طبیعی تکمیل شدە و بالا برود، کودک سنگ بر سنگ بر آن بنای مستحکم می افزاید، اطمینان از وجود و درستی زیر بنا و همخوانی آن با اطلاعات بعدی بە او فرصتهای زیادی میدهد. سرعت، توانایی او را بالا میبرد و در خلق زیباییهای زبانی (ادبیات) هم توانایش میکند. اما آنکە بە زبان دیگر می آموزد از همان آغاز هموارە در حال تطبیق است، تطبیق آن پی کە در خانە ریختە شدە با آن مصالحی کە در مدرسە در اختیارش قرار دادە میشود، او ناچار است بنای دیگری را از نو بسازد، بنایی کە فرصتی برای پی ریزی و استحکام بخشی بە آن ندارد. او اگرچە زبان دوم را نهایتا یاد میگیرد و حتی گاه میتواند از اهالی زبان دوم پیشی بگیرد اما بازهم تفاوتهای او با اهل زبان محسوس و پیداست. در مورد از ادبیات فارسی مثال میزنم، در داستان نویسی فارسی نویسندگان و داستانها در دستەبندیهای گوناگونی قابل بررسی هستند یکی از این دستە بندیها ، تقسیم بندی نویسندگان بر اساس اقلیمها و مناطق زبانی گوناگون است. در پژوهشی در دکتر قهرمان شیری در کتاب مکتبهای داستان نویسی ایران ارائە میکند، زبان ادبی نویسندگان مناطق گوناگون ایران بررسی شدە و یکی از نکات جالبی کە از برایند این پژوهش بر می آید. تفاوت کاربرد زبان نزد نویسندگان فارس زبان و نویسندگانی است کە فارسی زبان دومشان بودە. بر اساس این پژوهش و با توجە بە نمونە ها ، نویسندگان فارس زبان ساکن نواحی شرقی و مرکزی ایران از جملات طولانی تر و پیچیدە تر استفادە می کنند ، در حالیکە نویسندگان فارسی نویس غیر فارس زبان بیشتر بە جملات کوتاه تمایل دارند. آهنگ نوشتار بریدە بریدە و منقطع است و همین عامل ضرب آهنگ تندتری بە زبان میدهد در حالیکە در نزد نویسندگان فارس زبان این حالت دیدە نمیشود. میخواهم بگویم کسی کە بە زبان دوم مینویسد و می اندیشد، در اعلی ترین حد آنهم (یعنی تولید ادبی) باز هم تفاوتهایش با اهل زبان را میتوان تشخیص داد. او با محدودیتی همیشگی زندگی میکند کە گاه خود آن را احساس نمیکند.
کوردستان میدیا: و در پایان، زبان مادری چه ارتباطی با هویت انسان دارد؟
کمانگر: زبان مادری پس از جنسیت و نژاد مهمترین عامل هویت بخش بە انسان است، او از طریق زبان احساس تعلق بە مجموعەای خاص میکند، مجموعەای کە با تمام پارەهای فرهنگیش هویت او را شکل میدهند. انسان در قالب زبان فرهنگش و باورهای دینی اش و عقایدش شکل میگیرد و در واقع همین عنصر هویت بخشی است کە خود عاملی برای حفظ و صیانت از زبانهای مادری میشود. فرد با بە خطر افتادن زبان مادریش، محروم شدن از آن و یا دور شدن از آن دچار نوعی خلاء هویتی میشود و از همین رهگذر بە تکاپو برای حفظ زبان مادری اش می افتد.
بفریـــــن محمودی
کوردستان میدیا: باتوجه به اینکه زبان ابزاری برای ارتباط اجتماعی است، از نظر شما تحصیل به زبان مادری چه تاثیراتی در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر رفتار و کنش فرد به خصوص در روابط اجتماعی خواهد گذاشت، به عبارت دیگر محرومیت از تحصیل و آموزش به زبان مادری چه تاثیرات مخربی بر افراد جامعه دارد؟
بفرین محمودی: زبان با تغییر و پیشرفت جامعه دگرگون میشود و وسعت می‌یابد، زبان ضمن اینکه عامل مهمی در ایجاد ارتباط افراد یک جامعه می‌باشد در آن واحد زبان عاملیست در شناساندن فرد و جامعه وی و تشکیل یک شخصیت فردی و جمعی و الحاق آن به محیط و جامعه‌ای که در آن زندگی میکنند، همچنین سیستم منظم و شکل یافته‌ایست که از نسلی به نسلی دیگر انتقال می‌یابد، لذا با توجه به این خصایص، زبان بدون شک تاثیرات بسزایی بر فرد می‌گذارد و به شرطی که امکان استفاده از زبان مادری وجود داشته باشد، فردی با آشنایی تمام راجع به زبان و تاریخ ملی و عدم احساس در حاشیه ماندن شکل میگیرد، زبان لازمە‌ایست برای تشکیل هویت انسان تا وی را با جامعه و محیط مرتبط سازد، بنابراین چنانچه از بدو دوره کودکی در تمامی مراکز آموزشی به زبان مادری خود تحصیل کند اثر قابل توجهی بر رفتار و روابط اجتماعی وی در حال و آینده خواهد گذاشت. همین امر باعث خواهد شد تا موازی با رشد و بالندگی، حوزه اندیشه و عمل افراد گستره پهناتری به خود بگیرد و تبدیل به زیربنایی برای شناخت خود و محیط اطراف و عشق ورزیدن به میهن بگردد و همچنین زمانی که فرد از لحاظ سنی رشد می‌یابد و بتدریج و واقعیت‌ها برای وی بیشتر آشکار میشود، زبان مادری تاثیر چشمگیری بر بسط ابعاد زندگی اجتماعی وی خواهد گذاشت.
عکس آنچه در بالا ذکر شد، اگرفردی در آموزش و پرورش در مراحل زندگی خود، از زبان مادری خود محروم شود، شخصی شکل خواهد گرفت که به دلیل محرومیت از آنچه فی‌نفسه از زبان مادری یاد میگیرد اطلاعات چندانی در مورد فرهنگ، گذشته و تاریخ ملی‌اش نخواهد داشت، همچنین نخواهد توانست توازن مطلوبی بین فکر و ابراز آن با زبان ایجاد کند که این امر به مانعی مبدل می‌گردد بر مسیر رشد و شکوفایی وی که مدام احساس خود‌کم‌بینی خواهد کرد و عقایدش را ابراز نمیکند.
گزارش و مصاحبه: کیوان درودی
