کوردستان میدیا

ماڵپەڕی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران

شوێنەواری كولتووری سیاسی لەسەر بەشداریی ژنان و لاوان لە پرۆسەی سیاسیدا

01:22 - 17 خاکەلێوه 2712

قادر عەزیز بێگی

بەشی یەكەم:
بەشداریی سیاسی بە كردەوە و ەزر، لە پرۆسەیەكی سیاسیدا تایبەتمەندی خۆی هەیە. یەكێك لە ئامانجەكانی گەشە پێدانی سیاسی، بەشداریی بەر چاوی چین و توێژەكانی كۆمەڵگا و كێبـڕكێ لە ژیانی سیاسی ‌دایە.
بێ‌گومان بۆ گەشە كردنی سیاسی، بەشداریی هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا لە سیاسەتدا پێویستە. لە كوردستاندا، بەشداریی سیاسی هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا تەنیا لە ەێندێك هەلومەرجی تایبەتیدا نەبێ، زۆر بەر چاو نەبووە.

لە بارودۆخی رامیاری و پێكهاتەی كۆمەڵایەتی ئەوتۆدا (كە ەۆكاری خۆی هەیە)، بەشداری چین و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگا لە پرۆسەی سیاسیدا چكۆلەتر دەبێتەوە و بەشداریی كەمتری تاكەكانی كۆمەڵگای لێ دەكەوێتەوە. پرسیارێك دێتە پێش كە ئایا كولتووری سیاسیی كۆمە‌ڵگا چ كارتێكەریەكی لەسەر بەشداری چینەكانی كۆمەڵگا لە پرۆسەی سیاسیدا دەبێت و هەروهها ئەم كولتوورە سیاسییە چ كارتێكەرییەكی لەسەر بەشداریی ژنان و لاوان لە پرۆسەی سیاسیدا هەیە؟

رەگ و ریشەی فەرهەنگی سیاسیی هەر كۆمەڵگایەك لە رابردووی ئەم كۆمەڵگایەوە سەرچاوە دەگرێت. تاكەكانی كۆمەڵگا كە لە بواری سیاسیەوە، رەوشی ئێستای كۆمە‌ڵگایان لا پەسند بێ، هەر بە‌و رەوشە سیاسییەیەش‌ را دێن. رەنگە هەر ئەو پێكهاتە فەرهەنگییە سیاسییە، جاروبار لە بەرزی و نەزمی دابێت.
١. واتای بەشداری لە پڕۆسەی سیاسیدا
لە دوای شەری دووهەمی جیهانی، بەشداری لە پرۆسەی سیاسی هەر وەك هەموو چەمكە سیاسییەكانی دیكە، ئاڵوگۆری بە خۆیەوە بینیوە و لە فەرهەنگی سیاسیی گشتیدا ئەم واتایە بە كار دەبردرێ كە بەشداریی سیاسی، بەشداری خۆ ویستانەی تاكەكانی كۆمەڵگا لە هەڵبژاردنی رێبەرانی سیاسی و هەروهها لە بەشداریی راستەوخۆ و ناراستەوخۆی سیاسی بۆ بەڕێوە‌بردنی گشتیی كۆمەڵگایە.
مایرۆن واینێر Myron Weiner ئاوا باسی بەشداری لە پرۆسەی سیاسیدا دەكات:
بەشداریی سیاسی یانی هەر كردەوەیەكی خۆبەخشانەی سەركەوتوو (یان پێچەوانە)، بە شێوەی رێكخراویی یا غەیرە رێكخراوەیی، كاتی یان بەردەوام، رەوا یان ناڕەوا بۆ شوێندانەری لە هەڵبژاردنی رێبەرانی سیاسی و بەڕێوە بردنی كۆمەڵگا چ بە شێوەی ناوچەیی و چ نەتەوەیی بێت.
لێستێر. و. میلبرات lester w milbrath ئاوا باسی بەشداری لە پرۆسەی سیاسیدا دەكات:
بەشداریی سیاسی كردەوەیەكە بۆ كاریگەری یان كارتێكردن لەسەر ئاكامی پرۆسە‌ی هەڵبژاردن لە چوارچێوەی حكوومەتێكدا.
٢. هۆكارە گرینگەكانی بەشداری لە پرۆسەی سیاسیدا:
بنەماكانی هەڵسوكەوتی سیاسیی تاكەكانی كۆمەڵگایەك بەم شێوە پۆلێن دەكرێت؛
هەڵسوكەوتی كەسایەتی و ناوچەیی.
ــ هەڵسوكەوتی كەسایەتییەكان

خۆیان لە رابردووی بنەماڵەیی كە بۆ تاكێك بە میرات ماوەتەوە، پێداویستی و حەزەكانی تاك، پێداویستی و هەست و سروشتی دەروونی، بیر و باوەڕ و ەۆگری، یان قۆناخی سەرەتایی رێگا بۆ گەیشتن بە ئامانجێك. ئەو ەۆكارا‌نە شوێنەواری راستەخۆی بە سەر هەڵسوكەوتی سیاسیدا هەیە. بەڵام ەۆكارە كۆمەڵایەتییەكان، بە پێچەوانەوە، لە رێگای كەسایەتیی تاكەكانی كۆمەڵگا كاریگەری دەبێت.

ــ هەڵسوكەوتی ناوچەیی یان مەڵبەندی، وردە وردە و بە تێپەڕبوونی كات و شێوەی پێكهاتەی كەسایەتی و باوەڕی سیاسی، رۆڵی خۆی دەبێت. لەم لێكدانەوەدا ەیچ یەك لە هەڵسوكەوتە كۆمەڵایەتی و یان كەسایەتیی سەربەخۆ نین؛ لە هەمان كاتدا كە كۆمەڵ لەسەر تێڕوانینی سیاسی تاك دەور دەبینێ، پێكهاتەی كەسایەتیش زۆر كاریگەر نییە، بەڵكو بارودۆخ و دەرفەت و تواناكانی كۆمەڵایەتی لە چوارچێوی داب و نەریت و كولتووری كۆمەلایەتی ئەو كۆمە‌ڵگایە جێگە و پێگەی خۆی دەبینێتەوە. كاریگەری هەڵسوكەوتە كۆمەڵایەتی و كەسایەتییەكان لە سەر بەشداری هاونیشتیمانان لە پرۆسەی سیاسیدا، وەك بەشداری سیاسی و گەشە پێدانی پرۆسەی سیاسی لە رێكخراوە سیاسییەكاندا خۆ دەنوێنێت.
٣. فەرهەنگ یان كولتووری سیاسی:

كاتێك باسی كولتووری سیاسی دەكەین، هاوكات دەچینە ناو بیر و ەزری تاكەكان و بە كەڵك وەرگرتن لە ئامراز و كەرە‌سەكانی زانستی دەرونناسی ەۆكاری هەڵسوكەوتە سیاسییەكان، شەرح و شرۆڤە دەكەین و لەسەر بناغی دەرونناسی سیاسی، بۆمان دەردەكەوێ كە باوەڕ و هەڵسوكەوتی سیاسی تاكەكان، چۆناوچۆن بیچم دەگرێت.
فەرهەنگی سیاسی، ئاقار و تێـڕوانینە جیاوازە فكرییەكان، رێنوێنی دەكا و بۆ سیاسەتە گشتییەكانی بڕیار وەردەگیردرێت. لە چوارچێوی بیر و هزری تاكەكاندا لە ناوچە، یان مەڵبەندێك شێوەی تێـڕامان، ئاوات، ویست و داخوازییە سیاسییەكان پێك‌ د‌ێن. گرینگ‌ترین كار، روون كردنەوە و شرۆڤەی رووداو و راستییەكانی ئەو ناوچە یا مەڵبەندەیە كە بۆ راكێشانی تاكەكان لە هەڵوێست وەرگرتن لە بواری كۆمەڵایەتی و سیاسییەوە روو دەدەن. واتە دەتوانین كولتووری سیاسی ئاوا پێناسە بكەین كە هەڵوێست و كردەوی سیاسی هەر تاكێكی كۆمەڵگا، پێوەندی بە ەۆكار، بارودۆخ ، ئاوات و ئامانجی ئەو تاكانەوهەەیە.

لە كۆمەڵگایەكی سیاسی كراوەدا، بیر و ەزری تاكەكان سەرەڕای ئاشنا بوون لەگەڵ پێكهاتەكانی ئەو كۆمەڵگایە ‌و وەدەست ەێنانی زانیاری سیاسی زیاتر، كاریگەرتر و، لە هەمان كاتیشدا بواری فێربوون و راەێنان، باشتر دەور و رۆڵی خۆی دەگێڕێ.

لە پرۆسەیەكی‌ ئەوتۆ‌دا داب و نەریتە كۆمەڵایەتییەكان لە رێگای بنەماڵە، بیر و باوەڕ، شێوەی پەروەرد و بارەێنان، ئایین و هەروهها كەرەسەكانی راگەیاندن لە نەوەیەك بۆ نەوەیەكی دیكە دەگوازرێتەوە.
٤. بەشداری لە پرۆسەی سیاسی و كولتووری سیاسی:

كولتووری سیاسی هەڵقوڵاوی بەشداری كردن لە پرۆسەی سیاسییە و هەر چەشنە پێداچوونەوە و گۆڕانكاری لە شێوەی كار و باری سیاسی لە كولتووری سیاسییەوە سەرچاوە دەگرێت. كولتووری سیاسی داەێنەری بەشداری لە پرۆسەی سیاسی دایە.

هەر چەند كولتووری سیاسی لە كولتووری ملكەچی و كۆیلەیی دوور بێتەوە، بەو رادەیە‌ش سەرەڕای شێوە جیاوازەكان، لە كولتووری بەشداری كردن لە پرۆسەیەكی سیاسی، نیزیك دەبێتەوە. حیزبە سیاسییەكان، قوتابخانە، زانكۆ و كەرەسەكانی راگەیاندن وەك دەنگ و رەنگ، مزگەوت و بڵاوكراوە‌كان رۆلی گرینگیان لە دروست كردنی كولتووری سیاسی و هەڵوێست و لایەنگریی سیاسی و كۆمەڵایەتی تاكەكانی كۆمەڵگادا هەیە و بیچم و قەوارەی تایبەتی خۆی پێ ‌دەدەن.

كولتووری سیاسی لە پرۆسە سیاسییەكاندا، تاكوو ئەو جێگایەی بۆی بگونجێ لە مافی تاكەكان داكۆكی دەكات و كەڵكی لێوەر دەگرێت. بهەێز بوونی پارت یان رێكخراوە سیاسییەكان، شیلە و شێرازەی پێوەندی نێوان تاقم و گرووپە‌كانە كە لە پێوەندییە هەرێمی و ناوچەییەكان بە‌ربەرین‌تر و پتەوتر دەنوێنێ.
ەێزە سیاسییەكان بە گەڵالە كردنی شێوازە گونجاوەكان بۆ گواستنەوەی ەێورانەی دەسەڵات و راكێشانی سرنجی پێكهاتە نوێیەكان بۆ ناو جەرگەی پێكهاتە سیاسییەكان، ەۆی بەردەوامی سیاسی و گۆرانكارییە ئەرێنییەكانی ناو كۆمەڵگا دە‌سەلمێنێت.

بەشداری ژنان لە پرۆسەی سیاسیدا
بەشداری ژنان لە پرۆسەی سیاسیدا ەۆكارێكە بۆ بە ەێز كردنی بـڕیار وەرگرتن لەسەر رووداوەكان و هەروهها رێگایەكە بۆ هاوخەباتی و ژیانێكی خۆش و بەختەورتری خێزانی و كۆمەلایەتی.