كوردستان مــــــیدیا: هاوكات لەگەڵ دەسپێكی 20ـەمین خولی كۆبوونەوەكانی شۆرای مافی مرۆڤ لە ڕێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان، كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستانی ئێران ـ ژنێڤ كونفرانسێكی لە ژێرناوی مافی مرۆڤ و مافی بەشداری گەلانی ئێران لە دەسەڵات بەڕێوە برد.
بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە ماڵپەڕی كوردستان میدیا، لە ڕێكەوتی 29ی جوزەردانی 1391ی هەتاوی، لەگەڵ دەسپێكی 20ـەمین خولی كۆبوونەوەكانی شۆرای مافی مرۆڤ لە رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان، كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستانی ئێران ـ ژنێڤ كونفرانسێكی لە ژێرناوی مافی مرۆڤ و مافی بەشداری گەلانی ئێران لە دەسەڵات لە نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوە برد.
بەپێی ئەم راپۆرتە، بەشدارانی سەرەكی كونفرانسەكە بریتی بوون لە بەڕێزان:
بەڕێز كارلۆ سوومارۆگا، پارلمَانتاری سویسی، ئەندامی كۆمیسیۆنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی سویس و سەرۆكی گرووپی پارلمَانتارانی لایەنگری كورد لە پارڵمانی سویس
بەڕێز مستەفا هیجری، سكرتێری گشتی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران
خاتوو كارن پاركر، دادوەر و سەرۆكی ڕێكخراوی وەكیلانی مافی مرۆڤی، نەتەوەیەكگرتووەكان، مۆدێراتۆر
خاتوو ئۆرێتا باندێتینی، نوێنەری هەمیشەیی ڕێكخراوی فەرانس لیبرتە لە رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان
بەرێز ناسر بۆلیدەیی، نوێنەری حیزبی مەردومی بەلووچستان
نوێنەری ڕێكخراوی ژنێڤاكاڵ
خاتوو دیانا عالایی، نوێنەری كۆمەڵەی نێونەتەوەیی بەهاییەكان لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ژنێڤ
كونفرانسەكە سەرەتا لە لایەن بەڕێوەبەرانی بەرنامەكە بەڕێزان تەیمووری ئەلیاسی، نوێنەری دایمی كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستان لە نەتەوەیەكگرتووەكان و خاتوو كارن پاركر، دادوەر و سەرۆكی ڕێكخراوی پارێزەرانی مافی مرۆڤ دەستی پێكرد.
پاشان بەڕێز مستەفا هیجری سكرتێری گشتیی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران وتارێكی بە زمانی ئینگلیسی لەسەر هەل و مەرجی ئێستای ئێران و ناوچە و كوردستان، پێشكەش كرد.
رێزدار مستەفا هیجری، لە وتارەكەیدا رایگەیاند: هەرچەند ئێران وڵاتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایینە، بەڵام تەنیا گرووپێك لە سەر بنەمای ولایەتی فەقیه دەسەڵاتدارە، كە لە گەڵ ناوەرۆكی دێمۆكراسی و جاڕنامەی مافی مرۆڤ و كۆنڤانسیۆنە نێونەتەوەیەكاندا یەك ناگرێتەوە. سیاسەتی جیاوازیدانان دژی گەلانی بندەستی ئێران واتە: كورد، بەلووچ، عەرەب، توركمەن، ئازەری لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە نەهادینە كراوە و بە پێی بەندەكانی ژمارە: 12، 115، 144و 163 یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران، هه‌ڵاواردنى نه‌ته‌وايه‌تى، ئايينى، فكرى و ...، له‌لايه‌ن رێژیمی ئێرانه‌وه له‌سه‌ر گه‌لانی ئه‌و وڵاته به‌ڕ‌‌ێوه ده‌چێت.
لە درێژەی قسەكانیدا، سكرتێرى گشتیی حیزبی دێمۆکرات لە پێوەندی لەگەڵ سیاسەتی ئابووری كۆماری ئیسلامی پڕژایە سەر ئەوە كە هەرچەندە كوردستان و ئەهواز (ناوچەی عەرەبەكان) بەشێك لە دەوڵەمەندترین ناوچەكانی ئێرانن لە بواری كانزای ژێر زەوی وەكوو نەوت و ئاو، لە هەمن كاتدا بەهۆی سیاسەتی جیاوازیدانانی كۆماری ئیسلامی، ئەو هەرێمانە لە گەڵ بەلووچستان دواكەوتووترین ناوچەكانی ئێرانن.
سكرتێری حیزبی دێمۆكرات هەروەها، لە پێوەندی لەگەڵ سیاسەتی وڵاتانی ڕۆژئاوا لەگەڵ ئێراندا ڕایگەیاند: ئەمڕۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا، پاش هەزاران كاتژمێر وتووێژی بێ ئاكام لەگەڵ بەرپرسانی ئێران، دوبارە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی لە سەر بەرنامەی چەكی ناوكی ئەو رێژیمە سەرقاڵی وتووێژن. ئەوە لە كاتێكدایە كە ئەمڕۆ زیاتر لە هەموو كاتێك گەلانی ئێران و تێكۆشەرانی مافی مرۆڤ لەلایەن دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامییەوە سەركۆنە دەكرێن و بۆ وێنە لە ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە 600 كەس بە خاتری هەبوونی عەقیدەی جیاواز لەسێدارەدران.
بەڕێز هیجری وێرای رەخنە گرتن لە وڵاتانی ڕۆژئاوا وتی: كۆمەڵەی نێونەتەوەیی و وڵاتانی ڕۆژئاوا لە كاتێكدا پشتیوانی بەهاری عەرەبی دەكەن، نابێت تەنیا خۆیان بە پرسی چەكی ناوكی ئێرانەوە خەریك بكەن و سەركوتی گەلانی ئێران و تێكۆشەرانی مافی مرۆڤ بە هۆی ئەوپرسەوە لە بیربكەن.
لە كۆتایی قسەكانیدا بەڕێزمستەفا هیجری، لە پێوەندی لەگەڵ داهاتووی ئێراندا ڕایگەیاند: بە رای ئێمە باشترین چارەسەر بۆ ئێران پشتیوانی كردنی گەلانی ئێرانە بۆ دامەزراندنی سیستەمێكی فیدڕاڵ – دێمۆكرات كە ڕێز لە جاڕنامەی مافی مرۆڤی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان و كۆنڤانسیۆنە نێونەتەوەییەكان بگرێت. بە پێچەوانەی بیركردنەوە و ترسی هێندێك لە ئێرانییەكان، سیستمی فیدراڵیزم ئێران بە هێزدەكات و بۆ وێنە وڵاتانی سویس، ئەمریكا، برازیل و یەكیەتیی ئیماراتی عەرەبی كە سیستەمی فیدڕاڵیان تێدا جێگیر كراوە، بە هێزترین وڵاتانی دونیا پێكدێنن.
دواتر بەڕێز كارلۆ سوومارۆگا، پارڵمانتاری سویسی و سەرۆكی گرووپی پارڵمانتارانی لایەنگری كورد لە پارڵمانی سویس ، وتارێكی لە سەر گرینگیی بەشداری گەلانی بندەست و كەمایەتییە ئاینییەكان لە سویس پێشكەش كرد. ناوبراو لە قسەكانیدا باسی ئەزموونی فیدڕالیزمی وڵاتەكەی كرد و گوتی : وڵاتی سویس لە دوو مەزهەبی سەرەكی جیاواز واتە كاتۆلیك و پرۆتیستان و هەروەها چوار زمان و نەتەوەی (ئاڵمانی، فەرانسەوی، ئیتالیایی و ڕۆمانش) و كولتووری جیاواز پێكهاتووە.
پارڵمانتاری سویسی هەروەها باسی جیاوازێكی زۆری كولتووری لە نێوان دانیشتوانی چیاكان و ناو شارەكانی سویس كرد و ئیشارەی بەوە كرد كە: سەرەڕای هەبوونی جیاوازیی گرینگی نەتەوەیی و كولتووری و زمانەوانی و ئایینی و هەروەها بوونی شەڕێكی ناوخۆش، لەساڵی 1848ـەوە، گەلانی سویس پێكەوە دەژین و بە بۆچوونی من لە هەموو وڵاتێكدا ئیمكانی پێكەوە ژیانی نەتەوە و كولتوور و ئایینی جیاواز هەیە، بە مەرجێك سیستەمێكی سیاسی دابمەزرێ كە دەستەبەری دەزگای دادوەریی بكات. پێویستە كولتورێك پەڕەپێبدرێت كە زۆرینە مافی كەمینە سەركوت نەكات. دەزگای نێوبژیوانی و دادوەری، سیستمێكی تایبەتی دەوڵەتداریی سویسە كە دەكرێ ببێتە سەرچاوەی بەرێوەبەریی حكوومەت لە ئێران و كەڵكی لێ وەربگیرێت.
لە كۆتایی قسەكانیدا، سەرۆكی گرووپی پارڵمانتارانی لایەنگری كورد لە پارڵمانی سویس ڕایگەیاند: كاتی ئەوە هاتووە كە گەلانی ئێران یارمەتیدەری یەكتر بن و پرسی پێكهێنانی دەوڵەتێكی فیدراڵ بە پشتیوانی كردن لە بوونی ڕێكخراوی كونگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدڕال وەك هەنگاوێكی ئەرێنی وەربگرن. بە دانی دەسەڵاتی زیاتر بە ناوچە هەرێمییەكان، دەوڵەتێكی بەهێزی وەك ئەو ولاتانەی باسیان لێوە كران دابمەزرێنن. دەبێ مافە بنەڕەتییەكانی هەموو هەرێمەكان وەك یەك لە یاسای بنەڕەتیی فیدڕالدا بچەسپێ و ڕێزی لێ بگیرێت.
لە بەشێكی دیكەی كونفرانسەكەدا، هەریەك لە بەڕێزان ناسر بۆلیدەیی، نوێنەری حیزبی مەردومی بەلووچستان، خاتوو ئۆرێتا باندێتینی، نوێنەری دایمی ڕێكخراوی فەرانس لیبرتە، خاتوو دیانا عالایی، نوێنەری كۆمەڵەی نێونەتەوەیی بەهاییەكان لە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ژنێڤ، نوێنەری ژنێڤاكاڵ لە سەر پرسی كەمایەتییە ئایینی، نەتەوەیی، پرسی لە سێدارەدان و بوارە جیاوازەكانی مافی مرۆڤ قسەیانكرد.
دوای 2 كاتژمێر كاری بەردەوام، لەلایەن ڕاپۆرتێرانی شوورای مافی مرۆڤەوە باسەكان یادداشت دەكرا، وتاربێژانی كونفرانسەكە وڵامی پرسیارەكانی بەشدارانیان دایەوە و كۆنفرانسەكە كۆتایی پێهات.
ئاكامی ئەم كونفرانسە لە ڕاگەیاندراوێكدا لە لایەن كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستانی ئێرانەوە بە 21ـەمین كۆبوونەەوەی شوورای مافی مرۆڤ پێشكەش دەكرێت.
ده‌قی وتاری به‌رێز مسته‌فا هیجری له كونفڕانسی مافی مرۆڤ و مافی بەشداری گەلانی ئێران لە دەسەڵات به‌م شێوه‌ی خواره‌وه یه:
خوشك و برایانی بەڕێز!
بەڕێزان خۆشحاڵم خۆم لە نێو ئێوەدا دەبینمەوە لە كۆبوونەوەیەكدا كە بۆ باس لەسەر پرسی چۆنیەتی پێشیلكرانی سیستماتیكی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و بە تایبەت مافی نەتەوە ستەم لێكراوەكانی ئێران پێكهاتوە. بەم هۆیەوە زەحمەتی پێكهێنەرانی ئەم كۆبوونەوەیە جێگای سوپاسە. هیوادارم كە كۆنفرانسەكە لە بەڕێوەبردنی بەرنامەكانی كاریدا سەركەوتوو بێ. هەروەها دەمەوێ سوپاسی بەشدارانی ئەو كۆبوونەوەش بكەم كە عەلاقەیان نیشانداوە بۆ بەشداری لەو باسە فەرامۆشكراوەی مافی مرۆڤ.
بەڕێزان!
ئێران وڵاتێكی فرە نەتەوە، فرە ئایین‌و فرە زمانە، لەسەردەمی حكوومەتی پاشایەتی لە ئێراندا ئەم جیاوازیانە لە لایەن حكوومەتەوە پشتگوێ خران و بە شێوەیەكی بەرنامە دارێژراو تێكۆشان بۆ ئەوەی هەموو ئەو نەتەوانە كە زۆربەی حەشیمەتی ئێران پێكدێنن لە نەتەوەی فارس، زمانی فارسی و لە ئایینی شیعەدا بتوێنێتەوە. بە دوای هاتنە سەركاری حكوومەتی كۆماری ئیسلامی سیاسەتی تواندنەوە لایەنێكی شەرعیشی پێبەخشرا‌و ئەم جارە تێكۆشەرانی مافی یەكسانی نەتەوەكان، بە پێی قانوونە شەرعیەكان حوكمگەلێكی وەك دژی شۆڕشی ئیسلامی، شەڕكردن لەگەڵ خوا، جیایی خوازی و... یان بەسەردا سەپا و لە زیندانە درێژخایەنەكاندا تووشی توندوتیژترین ئەشكەنجە، بێ‌‌حورمەتی و ئێعدام بوونەوە، هەر ئێستاش ژمارەیەكی زۆر لەو تێكۆشەرانە، بەو تاوانگەلە لە زیندانەكانی رێژیمدان.
جیاوازیدانان لە كۆماری ئیسلامیدا یاسایی كراوە كە لێرەدا بە كورتی ئیشارە بە چەند نموونەیەك دەكەم:
1ـ بە پێی ئەسڵی سێزدەهەمی یاسای بنەڕەتیی ئێران تەنیا ، زرتشتی، جوولەكەو مەسیحی وەك كەمایەتیی دینی بە رەسمی ناسراون، پێرەوانی بافی ئایینەكان بە رەسمی ناناسرێن و لە بەڕێوەبردنی رێوڕەسمە ئایینی‌یەكانیاندا ئازاد نین.
2ـ بە پێی ئەسڵی پازدەهەم زمان‌و خەتی رەسمی‌و هاوبەشی خەڵكی فارسی‌یە. بە پێی ئەم خاڵە زمان و نووسینی ئەو نەتەوانەی فارس نین، رەسمیەتی نیە.
لە ساڵی 2012ی زایینیدا ئێران بە 360 نەفەر ئیعدامەوە یەكەمین بووە لە ژمارەی زۆری ئیعدامەكان. لە نێو ئیعدامكراوەكاندا لانیكەم 3 تاوانباریان تێدا بووە كە لە كاتی بەڕێوەبردنی تاوانەكانیان تەمەنیان كەمتر لە 18 ساڵ بووە، هەرچەند هۆی حوكمی ئەو ئیعدامانە سزای قاچاخچی مادەسڕكەرەكان و قەتل، جینایەت و جاسوسی و... راگەیەندراوە، بەڵام بەشێكی بەرچاو لەو كەسانە تێكۆشەرانی سیاسی نەتەوەكان بوون كە بەناوی ئەو تاوانە هەڵبەستراوانەوە ئیعدام كراون.
پەیڕەوانی ئایینی بەهایی و ئایینی یارسان ئیزنیان پێ نادرێ زمان و ئایینی خۆیان گەشە پێ بدەن و رێورەسمی ئایینی خۆیان پێك بێنن. لە شاری تاران زیاتر لە یەك میلیون موسلمانی سوننی نیشتەجێن، بەڵام ئیزنیان پێ نەدراوە تەنانەت بە پارەی خۆشیان مزگەوتێك دروست بكەن
ئەوە لە حاڵێكدایە كە لە هەموو شارەكانی كوردستان و باقی ئەو ناوچانەی كە پەیڕەوانی غەیری شیعەی تێدا نیشتەجێن، بودجەیەكی زۆر تەرخان كراوە بۆ دروست كردنی عیبادەتگای شیعەكان كە بە حوسینیە ناو دەربردرێن و كتێبخانە و شوێنی پەروەردەكردن و لە هەموو ئەو شوێنانەدا مەلایەكی شیعە نیشتەجێ كراوە كە بە ناوی نوێنەری وەلی فەقیهە و بەرزترین دەسەڵاتی لەو ناوچەیەدا پێ بەخشراوە.
ئەو پارێزگایانەی كە نەتەوەكانی غەیری فارسیان تێدا نێشتەجێ‌یە وەك چوار ئوستانی كوردنشین، ئوستانەكانی ئەهواز كە عەرەبەكانی تێدا نیشتەجێ‌یە، بەلووچستان‌و شوێنی نیشتەجێی توركمەنەكان كەمترین بودجەیان لە داهاتی وڵات بۆ تەرخان دەكرێ بۆیە دواكەوتووترین‌و بێ‌ئیمكاناتترین پارێزگاكانی ئێران لە باری پێشكەوتن و شارسازییەوە بە ئەژمار دێن، ئەوە لە حاڵێكدایە كە چاڵاوە نەوتەكانی ئێران كە سەرچاوەی سەرەكیی داهاتی ئێرانن لە شوێنی نیشتەجێ‌بوونی عەرەبەكان هەڵكەوتوون.
لە كوردستاندا تەنیا لە مانگی مارسی 2011 تا مەی 2012(15 مانگ) 95 كۆڵبەر كە خەڵكی هەژارن و بۆ بە دەستهێنانی پارونانێك بۆ منداڵەكانیان لە رووی ناچاری و بێ‌داهاتی روو دەكەنە سنوورەكان بە دەستڕێژی پاسەوانانی سنوور كوژراون و 97 كەسیش بریندار كراون بە بێ ئەوەی كەسێك لەو پاسەوانانە بپرسێتەوە.
دەفتەری بەرگری لە تاوان و ماددە سڕكەرەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە كە ئێران زۆرترین ژمارەی تووشبوو بە ماددە سڕكەرەكان لە چاو رێژەی حەشیمەتەكەی هەیە، جێگری رێكخراوی بەرگری لە ژیانی باش كە رێكخراوێكی حكوومەتی‌یە رایگەیاندووە كە پەرەگرتن و زیادبوونی ئالوودەبوون بە ماددە سڕكەرەكان لە ساڵدا نزیك بە 8% ـە.
بەڕێزان!
لە حاڵێكدا كە گەلانی ئێران بەم شێوە و بە ئاشكرا لە سەرەتاییترین مافەكانی خۆیان بێ‌بەش كراون و رۆژبەڕۆژ زەبر و زەنگی رێژیم روو لە زیادبوون و نەخۆشی‌یە كۆمەڵایەتی‌یەكان لە پەرەگرتن دان، ئەوەی بۆ كۆمەڵگای نێونەتەوەیی گرنگ و جێگای سرنجە، پرۆژە ناوكییەكەی ئێرانە. بەڵام لە بەرانبەر دەستدرێژی بۆ سەر مافی خەڵك تەنیا بەسەندەی كردووە بە مەحكووم كردنی ئێران لە راگەیەندراوەكانیدا كە لە باری ئیجرایی‌یەوە ئیعتباریان نیە و بۆیە كۆماری ئیسلامیش گوێی بۆ ئەو چەشنە راگەیەنانە شل نەكردووە.
ئەم وەزعە بۆ خەڵكی ئێران بەتایبەت ئازادیخوازانی ئەو وڵاتە جێگای ناهومێدی و نیگەرانی‌یە. بۆ خەڵكی ئێران پاراستنی مافەكانیان و ژیان لە ژێر دەسەڵاتی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكدا مەسەلەیەكی سەرەكی‌یە كە لە پێش هەموو شتێكدا بیری لێ دەكەنەوە و 34 ساڵە خەباتی لە پێناودا دەكەن، پێكهێنانی ئەو چەشنە حكوومەتە لە ئێراندا لە بەرژەوەندی رۆژئاوا و دراوسێكانیشیدایە چوونكە حكوومەت و بیری دێموكراسی بۆ هەڕەشەكردن لە دراوسێكانی و باقی وڵاتانی دنیا بیر لە وەچنگهێنانی چەكی ناوكی ناكاتەوە، وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا بەتایبەت رۆژئاوا پێویستە لەو راستایەدا یارمەتی خەڵكی ئێران بكا بۆ هێنانە سەر كاری حكوومەتێكی دێمۆكراتیك بە دەنگی ئازادی خۆیان. ئاكامی ئاڵوگۆڕێكی ئەوتۆ بە قازانجی هەموو لایەك بەتایبەت پاراستنی مافی مرۆڤ لە ئێران تەواو دەبێت.
لە روانگەی ئێمەوە رێڕەوی ئەم ئاڵوگۆڕانە پێكهێنانی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكە كە لەودا دەسەڵاتی ناوەند دابەش بكرێ بەسەر هەموو ئەو نەتەوانەی كە لە جوغرافیای دیاریكراوی خۆیاندا نیشتەجێن، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی سكۆلار كە هەر نەتەوەیەك حكوومەت و پارلمانێكی خۆجێی ببێ بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری ناوچەی خۆی و لە بەڕێوەبردنی گشتیی وڵاتیشدا بە گوێرەی یاسایەكی بنەڕەتیی دێمۆكراتیك بەشدار بن.
هەر لەو پێناوەدا ژمارەیەك لە رێكخراوەكانی نەتەوەكانی ئێرانی لە ساڵی 2005دا یەكگرتنێكیان پێك هێنا بە ناوی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدراڵا. لە ئێستادا 16 رێكخراوی سیاسی و ئەنجوومەنی كولتووری لە نەتەوەكانی كورد، توركی ئازەربایجانی، عەرەب، بەلووچ و توركمەن لەو كۆنگرەیەدا بەشدارن و خەریكی كارو تێكۆشانن.
بۆ هەموو لایەكیش ئاشكرایە كە بە پێی ئەو تاقیكاریانەی كە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی رۆژئاوایی، هیندوستان و ... كراوە، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی لەم چەشنە باشترین هەڵبژاردەیە بۆ ئەو وڵاتانەی كە فرە نەتەوەن.
بە هیوای ئەو رۆژە كە مافەكانی مرۆڤ لە هەموو دنیا و وڵاتی ئێرانیش‌دا بپارێزرێن.
سپاستان دەكەم بۆ گوێگرتنتان
29ی جوزەردانی 1391ی هەتاوی
18ی حەزیرانی 2012ی زایینی
بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە ماڵپەڕی كوردستان میدیا، لە ڕێكەوتی 29ی جوزەردانی 1391ی هەتاوی، لەگەڵ دەسپێكی 20ـەمین خولی كۆبوونەوەكانی شۆرای مافی مرۆڤ لە رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان، كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستانی ئێران ـ ژنێڤ كونفرانسێكی لە ژێرناوی مافی مرۆڤ و مافی بەشداری گەلانی ئێران لە دەسەڵات لە نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوە برد.
بەپێی ئەم راپۆرتە، بەشدارانی سەرەكی كونفرانسەكە بریتی بوون لە بەڕێزان:
بەڕێز كارلۆ سوومارۆگا، پارلمَانتاری سویسی، ئەندامی كۆمیسیۆنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی سویس و سەرۆكی گرووپی پارلمَانتارانی لایەنگری كورد لە پارڵمانی سویس
بەڕێز مستەفا هیجری، سكرتێری گشتی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران
خاتوو كارن پاركر، دادوەر و سەرۆكی ڕێكخراوی وەكیلانی مافی مرۆڤی، نەتەوەیەكگرتووەكان، مۆدێراتۆر
خاتوو ئۆرێتا باندێتینی، نوێنەری هەمیشەیی ڕێكخراوی فەرانس لیبرتە لە رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان
بەرێز ناسر بۆلیدەیی، نوێنەری حیزبی مەردومی بەلووچستان
نوێنەری ڕێكخراوی ژنێڤاكاڵ
خاتوو دیانا عالایی، نوێنەری كۆمەڵەی نێونەتەوەیی بەهاییەكان لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ژنێڤ
كونفرانسەكە سەرەتا لە لایەن بەڕێوەبەرانی بەرنامەكە بەڕێزان تەیمووری ئەلیاسی، نوێنەری دایمی كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستان لە نەتەوەیەكگرتووەكان و خاتوو كارن پاركر، دادوەر و سەرۆكی ڕێكخراوی پارێزەرانی مافی مرۆڤ دەستی پێكرد.
پاشان بەڕێز مستەفا هیجری سكرتێری گشتیی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران وتارێكی بە زمانی ئینگلیسی لەسەر هەل و مەرجی ئێستای ئێران و ناوچە و كوردستان، پێشكەش كرد.
رێزدار مستەفا هیجری، لە وتارەكەیدا رایگەیاند: هەرچەند ئێران وڵاتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایینە، بەڵام تەنیا گرووپێك لە سەر بنەمای ولایەتی فەقیه دەسەڵاتدارە، كە لە گەڵ ناوەرۆكی دێمۆكراسی و جاڕنامەی مافی مرۆڤ و كۆنڤانسیۆنە نێونەتەوەیەكاندا یەك ناگرێتەوە. سیاسەتی جیاوازیدانان دژی گەلانی بندەستی ئێران واتە: كورد، بەلووچ، عەرەب، توركمەن، ئازەری لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە نەهادینە كراوە و بە پێی بەندەكانی ژمارە: 12، 115، 144و 163 یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران، هه‌ڵاواردنى نه‌ته‌وايه‌تى، ئايينى، فكرى و ...، له‌لايه‌ن رێژیمی ئێرانه‌وه له‌سه‌ر گه‌لانی ئه‌و وڵاته به‌ڕ‌‌ێوه ده‌چێت.
لە درێژەی قسەكانیدا، سكرتێرى گشتیی حیزبی دێمۆکرات لە پێوەندی لەگەڵ سیاسەتی ئابووری كۆماری ئیسلامی پڕژایە سەر ئەوە كە هەرچەندە كوردستان و ئەهواز (ناوچەی عەرەبەكان) بەشێك لە دەوڵەمەندترین ناوچەكانی ئێرانن لە بواری كانزای ژێر زەوی وەكوو نەوت و ئاو، لە هەمن كاتدا بەهۆی سیاسەتی جیاوازیدانانی كۆماری ئیسلامی، ئەو هەرێمانە لە گەڵ بەلووچستان دواكەوتووترین ناوچەكانی ئێرانن.
سكرتێری حیزبی دێمۆكرات هەروەها، لە پێوەندی لەگەڵ سیاسەتی وڵاتانی ڕۆژئاوا لەگەڵ ئێراندا ڕایگەیاند: ئەمڕۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا، پاش هەزاران كاتژمێر وتووێژی بێ ئاكام لەگەڵ بەرپرسانی ئێران، دوبارە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی لە سەر بەرنامەی چەكی ناوكی ئەو رێژیمە سەرقاڵی وتووێژن. ئەوە لە كاتێكدایە كە ئەمڕۆ زیاتر لە هەموو كاتێك گەلانی ئێران و تێكۆشەرانی مافی مرۆڤ لەلایەن دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامییەوە سەركۆنە دەكرێن و بۆ وێنە لە ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە 600 كەس بە خاتری هەبوونی عەقیدەی جیاواز لەسێدارەدران.
بەڕێز هیجری وێرای رەخنە گرتن لە وڵاتانی ڕۆژئاوا وتی: كۆمەڵەی نێونەتەوەیی و وڵاتانی ڕۆژئاوا لە كاتێكدا پشتیوانی بەهاری عەرەبی دەكەن، نابێت تەنیا خۆیان بە پرسی چەكی ناوكی ئێرانەوە خەریك بكەن و سەركوتی گەلانی ئێران و تێكۆشەرانی مافی مرۆڤ بە هۆی ئەوپرسەوە لە بیربكەن.
لە كۆتایی قسەكانیدا بەڕێزمستەفا هیجری، لە پێوەندی لەگەڵ داهاتووی ئێراندا ڕایگەیاند: بە رای ئێمە باشترین چارەسەر بۆ ئێران پشتیوانی كردنی گەلانی ئێرانە بۆ دامەزراندنی سیستەمێكی فیدڕاڵ – دێمۆكرات كە ڕێز لە جاڕنامەی مافی مرۆڤی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان و كۆنڤانسیۆنە نێونەتەوەییەكان بگرێت. بە پێچەوانەی بیركردنەوە و ترسی هێندێك لە ئێرانییەكان، سیستمی فیدراڵیزم ئێران بە هێزدەكات و بۆ وێنە وڵاتانی سویس، ئەمریكا، برازیل و یەكیەتیی ئیماراتی عەرەبی كە سیستەمی فیدڕاڵیان تێدا جێگیر كراوە، بە هێزترین وڵاتانی دونیا پێكدێنن.
دواتر بەڕێز كارلۆ سوومارۆگا، پارڵمانتاری سویسی و سەرۆكی گرووپی پارڵمانتارانی لایەنگری كورد لە پارڵمانی سویس ، وتارێكی لە سەر گرینگیی بەشداری گەلانی بندەست و كەمایەتییە ئاینییەكان لە سویس پێشكەش كرد. ناوبراو لە قسەكانیدا باسی ئەزموونی فیدڕالیزمی وڵاتەكەی كرد و گوتی : وڵاتی سویس لە دوو مەزهەبی سەرەكی جیاواز واتە كاتۆلیك و پرۆتیستان و هەروەها چوار زمان و نەتەوەی (ئاڵمانی، فەرانسەوی، ئیتالیایی و ڕۆمانش) و كولتووری جیاواز پێكهاتووە.
پارڵمانتاری سویسی هەروەها باسی جیاوازێكی زۆری كولتووری لە نێوان دانیشتوانی چیاكان و ناو شارەكانی سویس كرد و ئیشارەی بەوە كرد كە: سەرەڕای هەبوونی جیاوازیی گرینگی نەتەوەیی و كولتووری و زمانەوانی و ئایینی و هەروەها بوونی شەڕێكی ناوخۆش، لەساڵی 1848ـەوە، گەلانی سویس پێكەوە دەژین و بە بۆچوونی من لە هەموو وڵاتێكدا ئیمكانی پێكەوە ژیانی نەتەوە و كولتوور و ئایینی جیاواز هەیە، بە مەرجێك سیستەمێكی سیاسی دابمەزرێ كە دەستەبەری دەزگای دادوەریی بكات. پێویستە كولتورێك پەڕەپێبدرێت كە زۆرینە مافی كەمینە سەركوت نەكات. دەزگای نێوبژیوانی و دادوەری، سیستمێكی تایبەتی دەوڵەتداریی سویسە كە دەكرێ ببێتە سەرچاوەی بەرێوەبەریی حكوومەت لە ئێران و كەڵكی لێ وەربگیرێت.
لە كۆتایی قسەكانیدا، سەرۆكی گرووپی پارڵمانتارانی لایەنگری كورد لە پارڵمانی سویس ڕایگەیاند: كاتی ئەوە هاتووە كە گەلانی ئێران یارمەتیدەری یەكتر بن و پرسی پێكهێنانی دەوڵەتێكی فیدراڵ بە پشتیوانی كردن لە بوونی ڕێكخراوی كونگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدڕال وەك هەنگاوێكی ئەرێنی وەربگرن. بە دانی دەسەڵاتی زیاتر بە ناوچە هەرێمییەكان، دەوڵەتێكی بەهێزی وەك ئەو ولاتانەی باسیان لێوە كران دابمەزرێنن. دەبێ مافە بنەڕەتییەكانی هەموو هەرێمەكان وەك یەك لە یاسای بنەڕەتیی فیدڕالدا بچەسپێ و ڕێزی لێ بگیرێت.
لە بەشێكی دیكەی كونفرانسەكەدا، هەریەك لە بەڕێزان ناسر بۆلیدەیی، نوێنەری حیزبی مەردومی بەلووچستان، خاتوو ئۆرێتا باندێتینی، نوێنەری دایمی ڕێكخراوی فەرانس لیبرتە، خاتوو دیانا عالایی، نوێنەری كۆمەڵەی نێونەتەوەیی بەهاییەكان لە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ژنێڤ، نوێنەری ژنێڤاكاڵ لە سەر پرسی كەمایەتییە ئایینی، نەتەوەیی، پرسی لە سێدارەدان و بوارە جیاوازەكانی مافی مرۆڤ قسەیانكرد.
دوای 2 كاتژمێر كاری بەردەوام، لەلایەن ڕاپۆرتێرانی شوورای مافی مرۆڤەوە باسەكان یادداشت دەكرا، وتاربێژانی كونفرانسەكە وڵامی پرسیارەكانی بەشدارانیان دایەوە و كۆنفرانسەكە كۆتایی پێهات.
ئاكامی ئەم كونفرانسە لە ڕاگەیاندراوێكدا لە لایەن كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كوردستانی ئێرانەوە بە 21ـەمین كۆبوونەەوەی شوورای مافی مرۆڤ پێشكەش دەكرێت.
ده‌قی وتاری به‌رێز مسته‌فا هیجری له كونفڕانسی مافی مرۆڤ و مافی بەشداری گەلانی ئێران لە دەسەڵات به‌م شێوه‌ی خواره‌وه یه:
خوشك و برایانی بەڕێز!
بەڕێزان خۆشحاڵم خۆم لە نێو ئێوەدا دەبینمەوە لە كۆبوونەوەیەكدا كە بۆ باس لەسەر پرسی چۆنیەتی پێشیلكرانی سیستماتیكی مافی مرۆڤ لە ئێران‌و بە تایبەت مافی نەتەوە ستەم لێكراوەكانی ئێران پێكهاتوە. بەم هۆیەوە زەحمەتی پێكهێنەرانی ئەم كۆبوونەوەیە جێگای سوپاسە. هیوادارم كە كۆنفرانسەكە لە بەڕێوەبردنی بەرنامەكانی كاریدا سەركەوتوو بێ. هەروەها دەمەوێ سوپاسی بەشدارانی ئەو كۆبوونەوەش بكەم كە عەلاقەیان نیشانداوە بۆ بەشداری لەو باسە فەرامۆشكراوەی مافی مرۆڤ.
بەڕێزان!
ئێران وڵاتێكی فرە نەتەوە، فرە ئایین‌و فرە زمانە، لەسەردەمی حكوومەتی پاشایەتی لە ئێراندا ئەم جیاوازیانە لە لایەن حكوومەتەوە پشتگوێ خران و بە شێوەیەكی بەرنامە دارێژراو تێكۆشان بۆ ئەوەی هەموو ئەو نەتەوانە كە زۆربەی حەشیمەتی ئێران پێكدێنن لە نەتەوەی فارس، زمانی فارسی و لە ئایینی شیعەدا بتوێنێتەوە. بە دوای هاتنە سەركاری حكوومەتی كۆماری ئیسلامی سیاسەتی تواندنەوە لایەنێكی شەرعیشی پێبەخشرا‌و ئەم جارە تێكۆشەرانی مافی یەكسانی نەتەوەكان، بە پێی قانوونە شەرعیەكان حوكمگەلێكی وەك دژی شۆڕشی ئیسلامی، شەڕكردن لەگەڵ خوا، جیایی خوازی و... یان بەسەردا سەپا و لە زیندانە درێژخایەنەكاندا تووشی توندوتیژترین ئەشكەنجە، بێ‌‌حورمەتی و ئێعدام بوونەوە، هەر ئێستاش ژمارەیەكی زۆر لەو تێكۆشەرانە، بەو تاوانگەلە لە زیندانەكانی رێژیمدان.
جیاوازیدانان لە كۆماری ئیسلامیدا یاسایی كراوە كە لێرەدا بە كورتی ئیشارە بە چەند نموونەیەك دەكەم:
1ـ بە پێی ئەسڵی سێزدەهەمی یاسای بنەڕەتیی ئێران تەنیا ، زرتشتی، جوولەكەو مەسیحی وەك كەمایەتیی دینی بە رەسمی ناسراون، پێرەوانی بافی ئایینەكان بە رەسمی ناناسرێن و لە بەڕێوەبردنی رێوڕەسمە ئایینی‌یەكانیاندا ئازاد نین.
2ـ بە پێی ئەسڵی پازدەهەم زمان‌و خەتی رەسمی‌و هاوبەشی خەڵكی فارسی‌یە. بە پێی ئەم خاڵە زمان و نووسینی ئەو نەتەوانەی فارس نین، رەسمیەتی نیە.
لە ساڵی 2012ی زایینیدا ئێران بە 360 نەفەر ئیعدامەوە یەكەمین بووە لە ژمارەی زۆری ئیعدامەكان. لە نێو ئیعدامكراوەكاندا لانیكەم 3 تاوانباریان تێدا بووە كە لە كاتی بەڕێوەبردنی تاوانەكانیان تەمەنیان كەمتر لە 18 ساڵ بووە، هەرچەند هۆی حوكمی ئەو ئیعدامانە سزای قاچاخچی مادەسڕكەرەكان و قەتل، جینایەت و جاسوسی و... راگەیەندراوە، بەڵام بەشێكی بەرچاو لەو كەسانە تێكۆشەرانی سیاسی نەتەوەكان بوون كە بەناوی ئەو تاوانە هەڵبەستراوانەوە ئیعدام كراون.
پەیڕەوانی ئایینی بەهایی و ئایینی یارسان ئیزنیان پێ نادرێ زمان و ئایینی خۆیان گەشە پێ بدەن و رێورەسمی ئایینی خۆیان پێك بێنن. لە شاری تاران زیاتر لە یەك میلیون موسلمانی سوننی نیشتەجێن، بەڵام ئیزنیان پێ نەدراوە تەنانەت بە پارەی خۆشیان مزگەوتێك دروست بكەن
ئەوە لە حاڵێكدایە كە لە هەموو شارەكانی كوردستان و باقی ئەو ناوچانەی كە پەیڕەوانی غەیری شیعەی تێدا نیشتەجێن، بودجەیەكی زۆر تەرخان كراوە بۆ دروست كردنی عیبادەتگای شیعەكان كە بە حوسینیە ناو دەربردرێن و كتێبخانە و شوێنی پەروەردەكردن و لە هەموو ئەو شوێنانەدا مەلایەكی شیعە نیشتەجێ كراوە كە بە ناوی نوێنەری وەلی فەقیهە و بەرزترین دەسەڵاتی لەو ناوچەیەدا پێ بەخشراوە.
ئەو پارێزگایانەی كە نەتەوەكانی غەیری فارسیان تێدا نێشتەجێ‌یە وەك چوار ئوستانی كوردنشین، ئوستانەكانی ئەهواز كە عەرەبەكانی تێدا نیشتەجێ‌یە، بەلووچستان‌و شوێنی نیشتەجێی توركمەنەكان كەمترین بودجەیان لە داهاتی وڵات بۆ تەرخان دەكرێ بۆیە دواكەوتووترین‌و بێ‌ئیمكاناتترین پارێزگاكانی ئێران لە باری پێشكەوتن و شارسازییەوە بە ئەژمار دێن، ئەوە لە حاڵێكدایە كە چاڵاوە نەوتەكانی ئێران كە سەرچاوەی سەرەكیی داهاتی ئێرانن لە شوێنی نیشتەجێ‌بوونی عەرەبەكان هەڵكەوتوون.
لە كوردستاندا تەنیا لە مانگی مارسی 2011 تا مەی 2012(15 مانگ) 95 كۆڵبەر كە خەڵكی هەژارن و بۆ بە دەستهێنانی پارونانێك بۆ منداڵەكانیان لە رووی ناچاری و بێ‌داهاتی روو دەكەنە سنوورەكان بە دەستڕێژی پاسەوانانی سنوور كوژراون و 97 كەسیش بریندار كراون بە بێ ئەوەی كەسێك لەو پاسەوانانە بپرسێتەوە.
دەفتەری بەرگری لە تاوان و ماددە سڕكەرەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە كە ئێران زۆرترین ژمارەی تووشبوو بە ماددە سڕكەرەكان لە چاو رێژەی حەشیمەتەكەی هەیە، جێگری رێكخراوی بەرگری لە ژیانی باش كە رێكخراوێكی حكوومەتی‌یە رایگەیاندووە كە پەرەگرتن و زیادبوونی ئالوودەبوون بە ماددە سڕكەرەكان لە ساڵدا نزیك بە 8% ـە.
بەڕێزان!
لە حاڵێكدا كە گەلانی ئێران بەم شێوە و بە ئاشكرا لە سەرەتاییترین مافەكانی خۆیان بێ‌بەش كراون و رۆژبەڕۆژ زەبر و زەنگی رێژیم روو لە زیادبوون و نەخۆشی‌یە كۆمەڵایەتی‌یەكان لە پەرەگرتن دان، ئەوەی بۆ كۆمەڵگای نێونەتەوەیی گرنگ و جێگای سرنجە، پرۆژە ناوكییەكەی ئێرانە. بەڵام لە بەرانبەر دەستدرێژی بۆ سەر مافی خەڵك تەنیا بەسەندەی كردووە بە مەحكووم كردنی ئێران لە راگەیەندراوەكانیدا كە لە باری ئیجرایی‌یەوە ئیعتباریان نیە و بۆیە كۆماری ئیسلامیش گوێی بۆ ئەو چەشنە راگەیەنانە شل نەكردووە.
ئەم وەزعە بۆ خەڵكی ئێران بەتایبەت ئازادیخوازانی ئەو وڵاتە جێگای ناهومێدی و نیگەرانی‌یە. بۆ خەڵكی ئێران پاراستنی مافەكانیان و ژیان لە ژێر دەسەڵاتی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكدا مەسەلەیەكی سەرەكی‌یە كە لە پێش هەموو شتێكدا بیری لێ دەكەنەوە و 34 ساڵە خەباتی لە پێناودا دەكەن، پێكهێنانی ئەو چەشنە حكوومەتە لە ئێراندا لە بەرژەوەندی رۆژئاوا و دراوسێكانیشیدایە چوونكە حكوومەت و بیری دێموكراسی بۆ هەڕەشەكردن لە دراوسێكانی و باقی وڵاتانی دنیا بیر لە وەچنگهێنانی چەكی ناوكی ناكاتەوە، وڵاتانی پێشكەوتووی دنیا بەتایبەت رۆژئاوا پێویستە لەو راستایەدا یارمەتی خەڵكی ئێران بكا بۆ هێنانە سەر كاری حكوومەتێكی دێمۆكراتیك بە دەنگی ئازادی خۆیان. ئاكامی ئاڵوگۆڕێكی ئەوتۆ بە قازانجی هەموو لایەك بەتایبەت پاراستنی مافی مرۆڤ لە ئێران تەواو دەبێت.
لە روانگەی ئێمەوە رێڕەوی ئەم ئاڵوگۆڕانە پێكهێنانی حكوومەتێكی دێمۆكراتیكە كە لەودا دەسەڵاتی ناوەند دابەش بكرێ بەسەر هەموو ئەو نەتەوانەی كە لە جوغرافیای دیاریكراوی خۆیاندا نیشتەجێن، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی سكۆلار كە هەر نەتەوەیەك حكوومەت و پارلمانێكی خۆجێی ببێ بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری ناوچەی خۆی و لە بەڕێوەبردنی گشتیی وڵاتیشدا بە گوێرەی یاسایەكی بنەڕەتیی دێمۆكراتیك بەشدار بن.
هەر لەو پێناوەدا ژمارەیەك لە رێكخراوەكانی نەتەوەكانی ئێرانی لە ساڵی 2005دا یەكگرتنێكیان پێك هێنا بە ناوی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدراڵا. لە ئێستادا 16 رێكخراوی سیاسی و ئەنجوومەنی كولتووری لە نەتەوەكانی كورد، توركی ئازەربایجانی، عەرەب، بەلووچ و توركمەن لەو كۆنگرەیەدا بەشدارن و خەریكی كارو تێكۆشانن.
بۆ هەموو لایەكیش ئاشكرایە كە بە پێی ئەو تاقیكاریانەی كە بەشێكی زۆر لە وڵاتانی رۆژئاوایی، هیندوستان و ... كراوە، حكوومەتێكی دێمۆكراتیكی فیدراڵی لەم چەشنە باشترین هەڵبژاردەیە بۆ ئەو وڵاتانەی كە فرە نەتەوەن.
بە هیوای ئەو رۆژە كە مافەكانی مرۆڤ لە هەموو دنیا و وڵاتی ئێرانیش‌دا بپارێزرێن.
سپاستان دەكەم بۆ گوێگرتنتان
29ی جوزەردانی 1391ی هەتاوی
18ی حەزیرانی 2012ی زایینی
