بە دریژای میژووی بەشەرییەت و سەر هەڵدانی کایەیەکی بەرکێ و هاتنە ئارای ژیانی ململانێی، نیوان مرۆڤەکان، مرۆڤ بۆ ئەوەی بتوانێ لە ململانێ و کێشمەکێشەکانی قۆنا‌‌غە جۆر بە جۆراکانی سەردەمی ژیانی خۆی باشترین شێوە تێپەڕێنێ، دەستی بۆ زۆر تاقی کاری و ئەزموون کردنی زۆر شت بردووە. ململانێ و کێبەرکێ کان، لەگەڵ تێپەڕینی کات، قۆناغی تاکی تێپەڕاندوە و پێیناوەتە، مەیدان و مەودایەکی فەراوان تر، بۆ دەستە بەرکردنی داوا و داخوازییە هەنووکەیی و پیداویستیە سەرەتاییەکانی.
ئەگەر لە روانگەی سۆسۆلۆژیی کۆمەڵ ناسیی کۆمەڵایەتیەوە ئاوڕێکی نە ئەوەندە دوور لە روانگەی تاک و کۆ، بۆ ناخوو وغەریزە مەعنەوییەکان و هەڵوێستی مرۆڤ و کۆمەڵ و کۆمەڵگا بدەینەوە، دەبینین مرۆڤەکان بۆ ئەوەی بە داخوازییەکانیان بگەن، خۆیان ئۆرگانیزە و رێکخستوە و لە هەناوی فۆرمی رێکخستنی دڵخوازی خۆیان بینیوەتەوە، جا ئەو رێکخراوە، مەدەنی یان سیاسی بێت، گرینگ ئەویە لەگەڵ چۆنیەتی زێهنیەت و بیرکردنەوەی ئەو کەسە، کە خۆی باوەڕی پێیەتی، بگونجێ و کاری بۆ بکات.
بۆ ئەوەی لە ناوەڕۆکی باسەکە، دوور نەکەومەوە، بە ئەو دەستپێکەکە کوورتە، کە لە خۆیدا هاوهەڵکێشیی و هاوتەنی، لەگەڵ تایتڵی باسەکە پێکەوە گرێدرابێت. ئەویش مرۆڤ و کۆمەڵگا و چەقی دەستپێکی ململانێ و بوونی رۆیای جۆربەجۆری ناخووی سروشتی مرۆڤە، چ لە روانگەی کاریگەری کلتووری، ئابووری و دەسڵات خوازی؟ و چ لە روانگەی گونجان و نەگونجانی؟ مرۆڤەکان، بۆ خۆی و چوار دەوری خۆی، خۆی لە خۆیدا فرەرەنگیی و رێکخراوی حیزبی (موتەنەوع) لە کۆمەڵگادا دروست دەکات.
بە درێژای مێژووی سەر هەڵدانی هەموو ناکۆکی و ناتەباییەکانی رێکخراوی کۆمەڵگای بەشەری بەشی زۆری ناکۆکییەکان، پێوەندی لە پێش هەموو فاکتەرێکی ترەوە، پێوەندی بەدەسڵات خوازی، خۆ نەناسی یان باز تعریف نەکردنی خۆ و دەورووبەر، خۆو کۆمەڵگا، خۆو نۆرمە باوەکانی کۆمەڵی کوردەواری، لە سەرەوەی هەمووشیانەوە، نەبوونی کلتووری پێکەوە هەڵکردن و پێکەوە بوون، وەک بنەمایەکی بەهێزی تعاموول کردن و قەبووڵ نکردنی جیابیران و جیا هەڵوێستان، وەک دەستەواژەیەکی جیاکاری( ئێمە و ئێوە) بوونی ئەم دەستە واژەیە، هەرچی زیاتر حاڵەتی نەگونجان دەخوولقێنێ و دەمانگەیەنێتە کەناری پێکەوە، هەڵنەکردن. قەبووڵ کردنی هەر رەنگ و ، بیر و ئیدەیەکی جیاواز، چ ئایینی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری، چیناییەتی و ژینگەیی بێت.
بە یەکیک لەفاکتەرە هەرە سەرەکییەکانی ژیانی هەرموونی مرۆڤ دەژمیردرێ. بە ناسینی هەموو ئەو جیاوازیانە قەبووڵ کردنی و رێگەدان بەگەشەسەندنیان، نیشانەی ئاستی رۆشنبیری و تێگەیشتووی، کۆمەڵگا و ئەندامانی سەر بە هەر رێکخراوێکی، مەدەنی یان سیاسی ناودەبرێ.
بەڵام پێچەوانەکەی سەر دەکێشێتە هەڵ نەکردن لە حەوزە و بازنەیەکی داخراودا، ناتەبای کۆمەڵایەتی، دەڕدونگی سیاسی، قەبوول نەکردنی جێگۆرکێ لە دەسڵات وگۆڕینی مۆڕەکان، نەبوونی رەدە فعلی لەبار و شیاو، نەبوونی گیانی لێبوردویی، دروست نەبوونی رێکخستنی شەپۆلی هاوبەش خۆ نەدیتنەوە لە بازنە و سکەیەکی هاوکاری کە بتوانێ هەم ئاراستەی شەپۆلەکان، هەم رێچکەی کاروانی هاوبەش دیاری بکات. کۆ و ئەنجامی هەموو ئەمانە دەتوانێ بە لایەنە مەنفیەکەیدا، سەرمان لە نە بوونی ئێستراتیژیەکی هاوبەشی نیشتمانی و نەتەوەیی دەربێنێ.
مێژووی ئەم چەن دەیەی دوایی لە فۆرمی رێکخراوی حیزبی سیاسی کوردی، سەلمێنەری ئەم راستیەن، تێڕوانینی رێکخراوکانی کوردی بە گشتی، لە هیچ کات و قۆناغێکدا، لە سەر ویست وداخوازی ئەندام و دڵسۆز و لایەنگرانی یەکی نەگرتوەتەوە لە دوای دابڕانەکان و لە یەکجیا بونەوەکان. بۆ سەلماندنی ئەم راستیەش، بەڵگە و دوو کوومێنتی زۆر لە بەردەستدایە. هەر لە ناکۆکی نێوان رێکخراوکانی رۆژئاوادا بگرە، تا نزییک بونەوەی کەوتنی کۆبانێ و مەترسی لە سەر تەواویەتی ئەم بەشە لەلایەن رێکخراوی تێروریستی داعشەوە، رێکخراوکانی ئەم بەشە حازر نەبوون، نە یەکتری قبووڵ کەن، نە هاوکاری یەکتری بکەن، دواتر لە ژێر کاریگەری مەترسیەکان و نفوزی هێزی دەرەکییەوە لەگەڵ یەکدا دانیشتن و رێکەوتن. ئەگەر دێنەوە سەر کوردستانی باشوور، لە سەرەتای ساڵەکانی دوای پرۆسەی ئازادی و نێوان ناخۆشی و ناکۆکی نێوان دوو حیزبی دەسڵات داری ئەم بەشە سەیر بکەین دەبینین لە ژێرکاریگەری و هێژموونی دەسڵات دارانی رۆژئاوایدا، رێکەوتن و درێژەیان بە هاوکاری و یەکتر قەبووڵ کردن کرد. کە دێنەوە سەر کوردستانی رۆژهەڵات دۆخەکە، نەک هیچی باشتر لە دۆخی ئەو بەشەکانی تر، باشتر نیە، بەڵکو بگرە خراپتریشە، بە هۆی چەند لەتی و لە یەکترازانانەی نێوان حیزبە سەرەکییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان. بە هۆی پێشینەیەکی کلتووری و رێکخراویی کە باڵی کێشاوە بەسەر کاری رێکخراویی و ئورگانیکی رێکخراوکانی حیزبی کوردیدا، بە تایبەت حیزبەکانی رۆژهەڵات دەبێ چاوەڕوانی مەترسیێک بکەن تایەکبگرنەوە و یەکتری قەبووڵ بکەن وخۆیان لە بەرەیەکی هاوبەشدا ببیننەوە.
کۆتا قسە ئەوەیە، هیوادارم هەلوومەرجە مەترسیدارەکان وا لە حیزبە کوردیەکان، بە تایبەت حیزبەکانی رۆژهەڵات نەکات، یەکیان پێ بگرێ، بەڵکو خۆیان لە سەر ویست و ئارەزوی خۆیان هەنگاوی بۆ هەڵهێنن بە قەولی کوردی( خۆیان یەکبگرنەوە، نەک یەکیان پێبگرنەوە). چوون یەکگرتنەوەیکی دڵخوازانە زۆر کاریگرتر و شووێندانەرترە، تا یەکپێگرتنەوە.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە
حەسەن پاڵانی
ئەگەر لە روانگەی سۆسۆلۆژیی کۆمەڵ ناسیی کۆمەڵایەتیەوە ئاوڕێکی نە ئەوەندە دوور لە روانگەی تاک و کۆ، بۆ ناخوو وغەریزە مەعنەوییەکان و هەڵوێستی مرۆڤ و کۆمەڵ و کۆمەڵگا بدەینەوە، دەبینین مرۆڤەکان بۆ ئەوەی بە داخوازییەکانیان بگەن، خۆیان ئۆرگانیزە و رێکخستوە و لە هەناوی فۆرمی رێکخستنی دڵخوازی خۆیان بینیوەتەوە، جا ئەو رێکخراوە، مەدەنی یان سیاسی بێت، گرینگ ئەویە لەگەڵ چۆنیەتی زێهنیەت و بیرکردنەوەی ئەو کەسە، کە خۆی باوەڕی پێیەتی، بگونجێ و کاری بۆ بکات.
بۆ ئەوەی لە ناوەڕۆکی باسەکە، دوور نەکەومەوە، بە ئەو دەستپێکەکە کوورتە، کە لە خۆیدا هاوهەڵکێشیی و هاوتەنی، لەگەڵ تایتڵی باسەکە پێکەوە گرێدرابێت. ئەویش مرۆڤ و کۆمەڵگا و چەقی دەستپێکی ململانێ و بوونی رۆیای جۆربەجۆری ناخووی سروشتی مرۆڤە، چ لە روانگەی کاریگەری کلتووری، ئابووری و دەسڵات خوازی؟ و چ لە روانگەی گونجان و نەگونجانی؟ مرۆڤەکان، بۆ خۆی و چوار دەوری خۆی، خۆی لە خۆیدا فرەرەنگیی و رێکخراوی حیزبی (موتەنەوع) لە کۆمەڵگادا دروست دەکات.
بە درێژای مێژووی سەر هەڵدانی هەموو ناکۆکی و ناتەباییەکانی رێکخراوی کۆمەڵگای بەشەری بەشی زۆری ناکۆکییەکان، پێوەندی لە پێش هەموو فاکتەرێکی ترەوە، پێوەندی بەدەسڵات خوازی، خۆ نەناسی یان باز تعریف نەکردنی خۆ و دەورووبەر، خۆو کۆمەڵگا، خۆو نۆرمە باوەکانی کۆمەڵی کوردەواری، لە سەرەوەی هەمووشیانەوە، نەبوونی کلتووری پێکەوە هەڵکردن و پێکەوە بوون، وەک بنەمایەکی بەهێزی تعاموول کردن و قەبووڵ نکردنی جیابیران و جیا هەڵوێستان، وەک دەستەواژەیەکی جیاکاری( ئێمە و ئێوە) بوونی ئەم دەستە واژەیە، هەرچی زیاتر حاڵەتی نەگونجان دەخوولقێنێ و دەمانگەیەنێتە کەناری پێکەوە، هەڵنەکردن. قەبووڵ کردنی هەر رەنگ و ، بیر و ئیدەیەکی جیاواز، چ ئایینی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری، چیناییەتی و ژینگەیی بێت.
بە یەکیک لەفاکتەرە هەرە سەرەکییەکانی ژیانی هەرموونی مرۆڤ دەژمیردرێ. بە ناسینی هەموو ئەو جیاوازیانە قەبووڵ کردنی و رێگەدان بەگەشەسەندنیان، نیشانەی ئاستی رۆشنبیری و تێگەیشتووی، کۆمەڵگا و ئەندامانی سەر بە هەر رێکخراوێکی، مەدەنی یان سیاسی ناودەبرێ.
بەڵام پێچەوانەکەی سەر دەکێشێتە هەڵ نەکردن لە حەوزە و بازنەیەکی داخراودا، ناتەبای کۆمەڵایەتی، دەڕدونگی سیاسی، قەبوول نەکردنی جێگۆرکێ لە دەسڵات وگۆڕینی مۆڕەکان، نەبوونی رەدە فعلی لەبار و شیاو، نەبوونی گیانی لێبوردویی، دروست نەبوونی رێکخستنی شەپۆلی هاوبەش خۆ نەدیتنەوە لە بازنە و سکەیەکی هاوکاری کە بتوانێ هەم ئاراستەی شەپۆلەکان، هەم رێچکەی کاروانی هاوبەش دیاری بکات. کۆ و ئەنجامی هەموو ئەمانە دەتوانێ بە لایەنە مەنفیەکەیدا، سەرمان لە نە بوونی ئێستراتیژیەکی هاوبەشی نیشتمانی و نەتەوەیی دەربێنێ.
مێژووی ئەم چەن دەیەی دوایی لە فۆرمی رێکخراوی حیزبی سیاسی کوردی، سەلمێنەری ئەم راستیەن، تێڕوانینی رێکخراوکانی کوردی بە گشتی، لە هیچ کات و قۆناغێکدا، لە سەر ویست وداخوازی ئەندام و دڵسۆز و لایەنگرانی یەکی نەگرتوەتەوە لە دوای دابڕانەکان و لە یەکجیا بونەوەکان. بۆ سەلماندنی ئەم راستیەش، بەڵگە و دوو کوومێنتی زۆر لە بەردەستدایە. هەر لە ناکۆکی نێوان رێکخراوکانی رۆژئاوادا بگرە، تا نزییک بونەوەی کەوتنی کۆبانێ و مەترسی لە سەر تەواویەتی ئەم بەشە لەلایەن رێکخراوی تێروریستی داعشەوە، رێکخراوکانی ئەم بەشە حازر نەبوون، نە یەکتری قبووڵ کەن، نە هاوکاری یەکتری بکەن، دواتر لە ژێر کاریگەری مەترسیەکان و نفوزی هێزی دەرەکییەوە لەگەڵ یەکدا دانیشتن و رێکەوتن. ئەگەر دێنەوە سەر کوردستانی باشوور، لە سەرەتای ساڵەکانی دوای پرۆسەی ئازادی و نێوان ناخۆشی و ناکۆکی نێوان دوو حیزبی دەسڵات داری ئەم بەشە سەیر بکەین دەبینین لە ژێرکاریگەری و هێژموونی دەسڵات دارانی رۆژئاوایدا، رێکەوتن و درێژەیان بە هاوکاری و یەکتر قەبووڵ کردن کرد. کە دێنەوە سەر کوردستانی رۆژهەڵات دۆخەکە، نەک هیچی باشتر لە دۆخی ئەو بەشەکانی تر، باشتر نیە، بەڵکو بگرە خراپتریشە، بە هۆی چەند لەتی و لە یەکترازانانەی نێوان حیزبە سەرەکییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان. بە هۆی پێشینەیەکی کلتووری و رێکخراویی کە باڵی کێشاوە بەسەر کاری رێکخراویی و ئورگانیکی رێکخراوکانی حیزبی کوردیدا، بە تایبەت حیزبەکانی رۆژهەڵات دەبێ چاوەڕوانی مەترسیێک بکەن تایەکبگرنەوە و یەکتری قەبووڵ بکەن وخۆیان لە بەرەیەکی هاوبەشدا ببیننەوە.
کۆتا قسە ئەوەیە، هیوادارم هەلوومەرجە مەترسیدارەکان وا لە حیزبە کوردیەکان، بە تایبەت حیزبەکانی رۆژهەڵات نەکات، یەکیان پێ بگرێ، بەڵکو خۆیان لە سەر ویست و ئارەزوی خۆیان هەنگاوی بۆ هەڵهێنن بە قەولی کوردی( خۆیان یەکبگرنەوە، نەک یەکیان پێبگرنەوە). چوون یەکگرتنەوەیکی دڵخوازانە زۆر کاریگرتر و شووێندانەرترە، تا یەکپێگرتنەوە.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە
