کوردستان میدیا

ماڵپەڕی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران

ئێران، گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر

05:09 - 21 خاکەلێوه 2715

مستەفا هیجری

سەرئەنجام ڕۆژی پێنجشەممە ١٣ی خاكەلێوەی ١٣٩٤ی هەتاوی بەرانبەر بە ٢ی مانگی ئەپریلی ٢٠١٥ی زایینی ‌و دوای نزیك بە ١٨ مانگ وتووێژ لە نێوان كۆماری ئیسلامیی ئێران ‌و شەش زلهێزی جیهانی سەبارەت بە پیتاندنی یۆرانیۆم لە لایەن ئێرانەوە، بەیاننامەیەكی كورت كە بەشێك لە چوارچێوەی گشتیی ئەو خاڵانەی لە خۆ دەگرت كە هەردوو لایەن لە سەری ساغ ببوونەوە، لە لایەن محەممەدجواد زەریف، وەزیری كار‌وباری دەرەوەی ڕێژیمی ئێران ‌و فدریكا مۆگرینی، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكیەتیی ئورووپاوە لە لووزانی سووییس خوێنرایەوە كە بڕیارە بە دوای درێژەی وتووێژەكانی لایەنەكان، تا مانگی پووشپەڕ بە ڕێككەوتنی كۆتایی بگات.

لە مانگی ڕەزبەری ١٣٩٢ی هەتاوی ‌و پێش دەستپێكردنی وتووێژەكان لە ژنێڤی سووییس سەبارەت بە پرسی پیتاندنی یۆرانیۆم لە لایەن ئێرانەوە بە مەبەستی دەستڕاگەیشتن بە چەكی ناوكی، لە وتارێكدا لە ژێر سەردێڕی گەلۆ رێژیمی كۆماری ئیسلامیی بەرە‌و گۆڕان هەنگاو هەڵدەگرێ‌؟ بە لێكدانەوە لەسەر باری شپرزەی ئابووریی ئێران ‌و هەست بە مەترسیكردنی دەسەڵات بەدەستانی ئەو وڵاتە ‌و لە سەرەوەی هەموویانەوە ئایەتوڵڵا عەلی خامنەیی ڕێبەری ڕێژیم، لە داڕمانی یەكجاریی ئابووریی وڵاتەكەیان ـ كە هۆكاری بەشێكی دەگەڕێتەوە سەر ئەو گەمارۆیانەی كە لە لایەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ‌و وڵاتانی رۆژئاواییەوە خراوەتە سەر ئێران ـ بۆ ڕزگار كردنی ئێران لە ژێر ئەو گەمارۆیانە، سەرئەنجام مڵ دەدا بۆ مەرجەكانی ڕۆژئاوا ‌و تا هەلێكی گونجاوی دیكە دەست لەو بەرنامە بەرزەفڕانەیە هەڵدەگرێ‌، بەیاننامەی ٢ی ئەپریلی لووزان لە ڕاستیدا دروستبوونی ئەو پێشبینییەی سەلماند.

سەرەڕای ئەوەی كە ئەو بەیاننامە ڕەسمییە زۆر كورت بوو ‌و بە وتەی لایەنەكانی وتووێژەكە هەموو ئەو خاڵانەی نەخستوەتە ڕوو كە لەو چوارچێوەیەدا ڕێككەوتنیان لە سەر كراوە ‌و بەشێكی لە خەڵك شاراوەیە، بەڵام ئەوەی لەو بەیاننامەیەدا خراوەتە بەرباس ‌و بەتایبەتی قسەكانی لایەنەكان بۆ ڕاگەیەنەكان دوابەدوای خوێندنەوەی بەیاننامەكە دەمانگەیەنێتە ئەو ئاكامەی كە:

١ـ ئێران ڕازی بووە بەوەی كە لە نێو ناوەندەكانی پیتاندنی یۆرانیۆم، ناوەندی ناوكی شاری نەتەنز تەنیا ناوەندێك بێت كە پیتاندنی یۆرانیۆم ئەنجام دەدا، ڕادەی پیتاندنی ئەو یۆرانیۆمە نابی زیاتر لە ٦٧/٣ بێ‌، ئێستا كە دەهەزار كیلۆ یۆرانیۆمی پیتێندراوی هەیە دەبێ‌ بیگەیەنێتە كەمتر لە ٣٠٠ كیلو، تا ١٥ ساڵ لە ناوەندی فۆردۆ پیتاندنی یۆرانیۆم نەكرێ‌، تا ١٥ ساڵ هیچ دامەزراوەیەكی پیتاندنی نوێ‌ دانەمەزرێنێ‌، ٢ لە سەر ٣ی سانتریفیووژەكان كەم كاتەوە.

٢ـ ئێران ڕازی بووە بەوەی كە لە ژێر چاوەدێریی هەمیشەیی ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ناوكیدا بێ‌‌و ئەوان هەركات بیانهەوێ‌ ئازاد بن لە هەر شوێنێكی گوماناوی سەردان بكەن، بێجگە لەوەی كە بە هۆی دەزگا زۆر پێشكەوتووەكان لە ژێر چاوەدێریدا دەبێ‌، بەم چەشنە هەموو ڕێگاكانی پیتاندنی یۆرانیۆم بە مەبەستی دروستكردنی چەكی ناوكی لە ئێران دەگیرێت.

٣ـ لە بەرانبەر ئەم مڵ ڕاكێشانەی ئێراندا بۆ مەرجەكانی رۆژئاوا، هەنگاوبەهەنگاو گەمارۆكان لە سەر ئێران لادەچن، بە مەرجێك كە ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ناوكی بیسەلمێنێ‌ كە ئێران ئەو خاڵانەی كە بەرعۆدەی بووە، بە دروستی جێبەجێی كردوون.

بەم چەشنە كۆماری ئیسلامیی ئێران بە دوای نزێك بە دوازدە ساڵ پێداگری ‌و لاساری كردن لەسەر داخوازی خۆرئاوا سەبارەت بە پیتاندنی یۆرانیۆم بە مەبەستی دروستكردنی چەكی ئەتۆمی، بە تەحەمموڵی سەدان میلیارد دۆلار زەرەر ‌و زیان، دابڕان لە كۆمەڵگای نێونەتەوەیی ‌و بەقیمەتی برسێتی ‌و بێكاریی خەڵكی ئێران ‌و زۆری دیكە، مەجاڵی ئەو بەرزە فڕییەی بۆ نامێنێتەوە ‌و دەگەڕێتەوە سەر خاڵی سفر (٠).

دەسكەوتی خەڵكی ئێران لەو سازانە

بێگومان ئەگەر لایەنەكان تا كاتی دیاریكراو( مانگی ژووئەن) بە رێككەوتنی كۆتایی بگەن، بە دوای هەڵگیرانی (یان هەڵپەسێرانی) گەمارۆكان هەناسەیەك بە بەر ئابووریی نەخۆشی خەڵكدا دێتەوە ‌و كار ‌و كاسبی جووڵەی تێ دەكەوێتەوە، ئەوەش مەبەستی سەرەكیی ئەو خەڵكەیە. خۆشی ‌و سەمای خەڵك لە شارەكانی ئێران دوای ڕاگەیاندنی بەیاننامەكەش نیشانەی هیواداربوونیان بەو ئاڵوگۆڕە ئەرێنییە لە سەر ژیانی خۆیانە. دەربڕینی ئەو دڵخۆشییە لە لایەن خەڵكەوە هەڵگری پەیامێكی گرینگی سیاسیی دیكەشە، ئەویش ئەوەیە كە ئەگەر تا ئێستا رێژیم جار‌وبار رێپێوانی لە لایەنگرانی ساز دەكرد ‌و دروشمی وزەی ناوكی مافی بێ ئەم لاو ئەو لای ئێمەیەیان دەگوتەوە، تەنیا در‌وشمگەلێكی تەبلیغاتی بوون، دەنا ئەوە نیە بە پێی بەیاننامەكە رێژیم توانای دروست كردنی چەكی ناوكیی لێ دەستێندرێتەوە، بەڵام خەڵك دڵخۆشن ‌و دەڕژێنە سەر شەقامەكان ‌و دڵخۆشیی خۆیان دەردەبڕن؟

بەڵا م بە پێی ئەزموونێك كە تا ئێستا لەو رێژیمە لە بەر دەستدایە، لانیكەم لە كورتخایەندا فەزای ئەمنیەتی هەر وەك خۆی توندوتیژ دەمێنێتەوە ئەگەر لەوەی تا ئێستا هەیە خراپتریش نەبێ.

چاوەڕوانیش دەكرێ دوای ئەوەی ئابووریی خەڵك باشتر بێ، بە شێوەیەكی جیددیتر‌و بەربڵاوتر داخوازیی دیكەی خۆیان كە ئازادی ‌و نەمانی ئەو فەزا ئەمنیەتییە توندوتێژەیە كە بە سەریاندا زاڵە بێننە گۆڕێ، داخوازییەك كە ویستی زۆربەی خەڵكی ئێرانە، بەڵام هەژاری ‌و هەوڵدان بۆ پەیداكردنی نان كردوویەتە داخوازیی پلە دووهەم.

دەسكەوتی رێژیم لەو سازانە

لە ئەگەری رێككەوتنی كۆتاییدا، بەرەبەرە كە رێژیم گەمارۆكانی لەسەر لادەبرێ، ئەویش ئابوورییەكەی بەرەو باشتر بوون دەچێ ‌و دەستی پڕتر دەبێ بۆ درێژەدانی سیاسەتی بەناو هەناردە كردنی شۆڕش واتە هەر ئەوەی كە تا ئێستا كردوویەتی ‌و دەیكا لە دەستێوەردان لە ناوخۆی وڵاتانی ناوچەدا، یارمەتیدان بە دۆستان ‌و هاوپەیمانانی خۆی لە ناوچەدا وەك ڕێژیمی سووریە، حیزبوڵڵای لوبنان، حووسییەكانی یەمەن ‌و باقی گرووپە تیرۆریستییەكان لە زۆر شوێنی دنیادا. بەڵام ئەو بووژانەوەی ئابوورییە ئەوە نابێ كە هێندێك لە چاوەدێران قسەی لێ دەكەن، ئەویش دەگەڕێتەوە سەر دوو هۆی سەرەكی:

یەكەم ـ نرخی نەوت هەر ئێستا زۆر شكاوە ‌و بە هەناردەكردنی نەوتی ئێرانیش بۆ بازار لەوانەیە لەوەش زیاتریش بشكێ، بۆ زیاتر هەڵێنجان ‌و هەناردەكردنی نەوتیش پێویستی بە ماوەیەكی زۆر هەیە بۆ تەعمیر ‌و نۆێ كردنەوەی چاڵە نەوتییەكانی.

دووهەم ـ سیستمی بەڕێوەبردنی ئابووری لە ژێر دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیدا وەك هەموو بەشەكانی دیكە سیستمێكی دواكەوتوو ‌و ناكارامەیە و ئەو سیستمە توانای گەشەپێدانی ئابووریی نیە.

بەڵام دوای ئەوە دەبێ چاوەڕوانی ئاڵوگۆڕی دیكەش لە سەر وەزعی ناوچە بین ‌و ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو خاڵە شاراوانەی كە لە بەیاننامەكەدا نەنووسراون ‌و رەنگە دوای رێككەوتنی كۆتاییش خەڵكی لێ ئاگادار نەكرێتەوە.

تێبینی: سەرچاوەی زانیارییەكانی ئەم وتارە، لەو دەقانە وەرگیراوە كە لە لایەن ئەمریكاییەكانەوە بڵاوكراونەتەوە.