کوردستان میدیا

ماڵپەڕی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران

وانەكانی د.قاسملوو و شوێندانە‌رییان لە سەر حیزبی دێموكرات

23:35 - 19 پووشپەڕ 2717

تەیموور مستەفایی

لە ساڵی ١٣٢٤ لە سەردەمی كۆماری كوردستاندا یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران دامەزرا و عەبدولڕەحمان قاسملوو لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا لە شاری ورمێ یەكیەتیی لاوانی دامەزراند و بەم چەشنە هەر لە مێرمنداڵییەوە پێی نایە دنیای سیاسەت و بە سیاسەت ئاشنا بوو.

لە ساڵی١٣٢٧ بۆ خوێندن ڕووی لە پاریس كرد كە هاوكات لەگەڵ تەقەكردن لە حەمەڕەزا شا بوو، قاسملووی لاو كە ڕووخانی كۆماری كوردستانی بە دەستی رێژیمی پاشایەتی دیتبوو و لەگەڵ سیاسەت ئاشنا بوو، هەر چەند تەمەنی لە ١٨ ساڵ زیاتر نەبوو، لە پاریس لە نێو خوێندكارانی ئێرانیدا وتارێكی لە دژی رێژیمی پاشایەتی دا كە ئەم وتاردانە بوو بە هۆی تووڕەیی باڵوێزی ئێران لە فەرانسە و بەو هۆیەوە داوایان لە فەرانسە كرد كە عەبدولڕەحمان قاسملوو لەو وڵاتە وە دەر بنێن و بە هۆی پێوەندیی گەرمی نێوان فەرانسە و ئێران قاسملوو لە پاریس دەركرا و ڕووی لە وڵاتی چێكۆسلۆڤاكی كرد. لەو ماوەیەدا كە لە فەرانسە بوو بە هاوكاریی چەند خوێندكارێكی كورد كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردیان لە ئۆرووپا دامەزراند. لە كاتی گیرسانەوەی لە چێكۆسلۆڤاكی بڕوانامەی لیسانسی لەو وڵاتە وەرگرت.

لە ساڵی ١٣٣١ بە هۆی پەرەگرتنی خەباتی خەڵكی ئێران و پێكهاتنی زەمینەی تێكۆشانی سیاسی لە نێوخۆدا، قاسملوو كە هزر و خولیای خەبات لە پیناوی مافی نەتەوەكەی لە مێشكیدا بوو، گەڕایەوە بۆ ئێران و بە هاوكاریی حیزبی توودە و چەند ئەندامێكی دڵسۆز كومیتەی كوردستانی حیزبی دیمۆكراتیان دامەزراندەوە و دەستیان دایە دەركردنی ڕۆژنامەی كوردستان، ئۆرگانی كومیتەی ناوەندی و هەروەها ڕێكخستنی لاوان لە ریزەكانی حیزبی دێموكراتی كوردستاندا. بە ڕوودانی كوودەتای ٢٨ی گەلاوێژی ساڵی ١٣٣٢ ئەو بوارەی كە تاڕادەیەك بۆ ئازادییە دێموكراتییەكان ڕەخسابوو، لە نێو چوو و خەبات و تێكۆشانی قاسملوو و هاوڕێیانی كەوتە بواری نهێنییەوە.

لە جۆزەردانی ١٣٣٤ لە كەوتەرانی مەهاباد كۆبوونەوەیەك بۆ روونكردنەوەی چۆنیەتیی تێكۆشانی حیزبی دێموكرات بەڕێوە چوو. پاش ئەم رێكەوتە پۆلیسزدە بوونی حیزبی توودە بوو بە هۆی ئەوەی كە قاسملوو بتوانی هەڤاڵەكانی ڕازی بكات كە جیا لە حیزبی توودە و سەربەخۆیانە تێكۆشانی خۆیان درێژە پێ بدەن. بەشدارانی ئەم كۆبوونەوەیە كە ٧تا٨ كەس بوون بڕیاریان دا كە لەمەوبەدوا بە جیا و سەربەخۆ لە حیزبی توودە تێكۆشانی خۆیان درێژە پێ بدەن و ناوی ئەم كۆبوونەوەیان نا كۆنفرانسی یەكەم. لێرەوە بوو كە د.قاسملوو بناغەی سەربەخۆیی حیزبی دانا و حیزبی دێموكراتی لە پاشكۆیەتیی حیزبی توودە هێنایە دەرەوە.

لە سالی ١٣٣٦ بۆ جارێكی دیكە عەبدولڕەحمان قاسملوو دەگەڕێتەوە بۆ چێكۆسلۆڤاكی و لە ساڵی ١٣٣٧ (١٩٥٨) پاش سەركەوتنی شۆڕشی عێراق د.قاسملوو جارێكی دیكە بە هیوای بووژاندنەوەی خەباتی حیزبی دێموكرات دەگەڕێتەوە بۆ عێراق و تا ساڵی ١٣٣٩ هەموو هەوڵێك دەدات تا ئەندامانی پەڕیوە بووی دەستی زۆرداریی رێژیمی پاشایەتی رێك بخاتەوە بەڵام لەو هەوڵەیدا سەركەوتوو نابێت و لە ساڵی ١٣٣٩ (١٩٦٠) لە سەر فەرمانی حكوومەتی عێراق لەم وڵاتە دەردەكرێ و بۆ جارێكی دیكە دەگەڕێتەوە بۆ پراگ.

ساڵی ١٣٣٩ تا ساڵی ١٣٤٩ د.قاسملوو بێجگە لە دەركردنی چەند ژمارەیەك لە ڕۆژنامەی كوردستان و چەند پێوەندییەك بە ڕێبەرایەتیی شۆڕشی ٤٦-٤٧ (سولێمان مۆعینی، ئیسماعیل شەریفزادە) هیچ ئاگادارییەكی لە تێكۆشانی حیزبی دێموكرات لە باشووری كوردستان نامێنێ. لە ماوەی ئەم ١٠ ساڵەدا بە پشتیوانیی ڕێبەرانی شۆڕشی ئەیلوول حیزبی دیمۆكرات دەكەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئەحمەد تەوفیق و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ حیزب لە پرەنسیپە دێموكراتیكەكانی دوور دەكەوێتەوە تا ئەو جێگایە كە لە كۆنگرەی دووەمدا كە ساڵی ١٣٤٣ (١٩٦٤) بە ڕێوە چوو، د.قاسملوو و چەند كەسێكی دیكە كە لە كادرە هەرە بە توانا و دڵسۆزەكانی حیزب بوون بە تۆمەتی هەڵبەستراوی سیخوڕی كە لە لایەن باڵی ئەحمەد تەوفیقەوە دەدرێتە پاڵیان، بە ناڕەوا لە حیزب دەردەكرێن.

كۆنگرە كەسانێك بە ئەندامی ڕێبەریی حیزب هەڵدەبژێرێ كە بۆ خۆیان بەشداری كۆنگرە نەبوون، بۆ وێنە كاتێك كە هەواڵ بە مامۆستا هەژار دەدەن كە لەم كۆنگرەیەدا بۆتە ئەندامی كومیتەی ناوەندی، بە پیكەنین و گاڵتەوە دەڵێ من نەك هەر ئەندامی حیزبی دێموكرات نیم، بەڵكوو هەر كوردی ئێرانیش نیم.

پاش كۆتایی هاتنی كۆنگرە، بە هۆی ناڕەزایەتی لە ئاكامی كۆنگرە، ئەندامانی حیزب بە سەر دوو بەشدا دابەش دەبن كە هە ر بەشێكیان دیفاع لە جەریانێكی كوردستانی باشوور دەكەن و ژمارەیەكی بەرچاویشیان واز لە تێكۆشانی سیاسی دێنن و ڕوو دەكەنە كار و كاسبی بۆ بژیوی ژیانیان.

ساڵی ١٩٧٠ پاش دەرچوونی بەیانییەی ١١ی ئازار و بە فەرمی ناسینی مافی ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستانی باشوور لە لایەن رێژێمی بەعسەوە جارێكی دیكە د.قاسملوو دەگەڕێتەوە بۆ عێراق و وێڕای چاوپێكەوتن لەگەڵ هەموو ئەندامانی حیزب كە دانیشتووی عێراق و كوردستان بوون، پێشنیاری یەكگرتنەوەیان پێ دەكات. لە ئاكامدا بە هەوڵ و تیكۆشانێكی زۆر، ڕیزەكانی تێكۆشەرانی دێموكرات یەك دەخاتەوە. لەو كاتەدا نە تەشكیلات بە مانای ڕاستەقینەی خۆی بوونی هەبووە، نە بەرنامە و پێڕەوێك كە لە چوارچێوەیدا پێوەندیی ئەندامانی حیزب پێكەوە دیاری بكرێت و نە ڕۆژنامە و پەروەردە كردنێك لە ئارادایە. هەوڵدان بۆ یەكخستنەوە و بە بەرنامە كردنی حیزب لە راستیدا زیندووكردنەوەی حیزب بووە كە لەم پێوەندییەدا مەئموورییەت دەدرێ بە د.قاسملوو تا لە ماوەی ٣ مانگدا بەرنامە و پێڕەوێكی ڕێكوپێك ئامادە بكا و پاش جێبەجێ بوونی كارەكان بەرەو گرتنی كۆنفرانسێك بچن بۆ ئەوەی ڕەواییەك بدرێ بەو ڕێبەرییە .

كۆنفرانسی سێهەم ساڵی ١٣٥٠ لە شاری كۆیە بە ڕێوە چوو. لە گەڵاڵەكردنی بەرنامە و پێڕەو، دانانی ڕێبەرییەكی بەكۆمەڵ بۆ حیزب و... د.قاسملوو دەوری تایبەتی گێڕاوە. لە راستیدا ئامادەكردنی زۆربەی هەرە زۆری بابەتەكانی پێوەندیدار بە كۆنفرانسەوە كە لە حیزبدا بە كۆنفرانسی زیندووكردنەوەی حیزب ناوبانگی دەركردووە، لە رێگای ئەوەوە بووە. ناوەڕۆك و خاڵە گرینگەكانی بەرنامە و پێڕەو بریتی بوون لە:

١-دانانی ڕێبەریی بەكۆمەڵ بۆ دەركردنی بڕیاری بەكۆمەل
٢-دانی شوناسێكی سەربەخۆ بە حیزب و دووری كردن لە بەستراوەیی
٣-پەرەدان بە دێموكراسی چ نێوخۆیی بێت، یا لە دەرەوەی حیزب بێت
٤-پەروەردە و بارهێنانی كادر ئاڵقەی پێوەندی حیزب و كۆمەڵانی خەڵك
٥-دەركردنی ڕۆژنامەی كوردستان و تێكۆشەر بۆ چوارچێوەی فیكری دان بە حیزب و ئەندامانی

بە پەسەندكرانی ئەم بەرنامە و پێڕەوە لە راستیدا حیزب دەكەوێتە قۆناغێكی نوێوە لە چوارچێوەی ئەم ساختار و بەرنامە و سیاسەتەدا حیزبی دێموكرات توانی پاش سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران بگەڕێتەوە نێوخۆی وڵات و ڕێبەرایەتیی بزووتنەوەیەكی مافخوازانە بكات كە لە ماكۆوە تا ئیلام لە دژی سەركوت و داگیركاری كۆماری ئیسلامی درێژەی هەبووە.

هاوكات لەگەڵ بەرەنگاری و پەلاماری هێزی داگیركەری كۆماری ئیسلامی و شكستهێنان بە دەستووری جیهادی خومەینی لە دژی گەلی كورد حیزبی دێموكرات لە خزمەتكردن بە رۆڵەكانی گەلی كورد لە ناوچە ئازادكراوەكاندا بە دانانی قوتابخانە بۆ منداڵان، كێشانی ڕێگاوبان، دانانی بنكەی دەرمانی لە ناوچە جیاجیاكان، دانانی سیستمێكی قەزایی بۆ چارەسەركردنی كێشەی خەڵك، دابەشكردنی زەوی و زار بە سەر جووتیارانی بێ زەویدا و هتد غافڵ نەبووە. ئەمە نیشانەی بەهێزیی رێكخراوی حیزب بوو كە بە بی ئیمكانات ئەم كارانەی ڕادەپەڕاندن.

لە پێوەندی لەگەڵ سیاسەتكردندا د.قاسملوو فێری كردین تا سەر دێموكرات بین و هەنگاوێك نەكشێینەوە، فێری كردین بۆ گەیشتن بە ئامانجێكی ڕەوا لە كەرەستەی ناڕەوا كەڵك وەرنەگرین ئەمە ئەو پەڕی دووربینی لە سیاسەتدا بوو، واقێع بینی فێر كردین و گوتی نابێ لە سەر ئاوات و ئارەزوو سیاسەت دیاری بكەین، بەڵكوو دەبێ ڕاستییەكانی كۆمەڵگا بۆ دیاریكردنی سیاسەت لە بەرچاو بگرین. قاسملوو بێجگە لەو دەرسانە كە فێری كردین و نەسڵ لە دوای نەسڵ شانازیی پێوە دەكەین، بۆ ناساندنی بزووتنەوەی كورد بە بیروڕای گشتیی جیهان دەستی دایە تێكۆشانێكی دیپلۆماتیكی بەرین و بوو بە باڵوێز و نوێنەری نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت. ئەو بە توانا و لیهاتوویی و زمانزانییەكەی توانی دەنگی مەزڵوومییەتی ئەم نەتەوەیە بە كۆڕ و كۆمەڵە سیاسییەكانی جیهان بگەیەنێت و دۆستی وا بۆ كورد پەیدا بكات كە لە ڕۆژی تەنگانەدا بتوانن بە هاواری كوردەوە بێن كە نموونەی بەرچاوی ئەو بە دەنگەوە هاتنە پاش كۆڕەوەكەی ساڵی ١٩٩١ی زایینی كوردستانی باشوور بڕیاری ناوچەی ئەمنی لێ كەوتەوە كە بە ئیبتكاری فرانسوا میتران و فەرانسییەكان بوو كە هەموویان دۆستی د.قاسملووی نەمر بوون. لێرەدا بیروڕای چەند كەسایەتیەك دەكەمە هەوێنی بابەتەكە و بەڵگەی نووسینەكەم.

كریس كۆچێرا لە پیوەندی لەگەڵ كەسایەتیی د.قاسملوودا دەنووسێ: قاسملوو هیچكات خۆی تەنیا بۆ كوردستانی ئیران تەرخان نەكردبوو. ئەو هەركات لەگەڵ ئۆرووپاییەكان قسەی دەكرد لە بارەی مەسەلەی كورد بە گشتی و ٢٥ میلیۆن كوردەوە قسەی دەكرد.

جاناتان ڕێندل هەواڵنێری ئامریكایی دەنووسێ: لە یەكێك لە سەفەرەكانیدا بۆ ئۆرووپا قاسملوو لیستێكی بە من نیشان دا. كاتێك لە قاسملووم پرسی ئەم لیستە چییە و بۆ چییەتی؟ وتیان: ئەم لیستە پێوەندییان هەیە بە شار و گوندەكانی كوردستانی عێراقەوە كە عەمەلیاتی ئەنفال تێیاندا بەردەوامە و ئەم لیستەیەم بۆ وڵاتانی ئۆروپایی ئامادە كردووە.

لە كردنەوەی كۆنسوولگەریی فەرانسە لە هەولێر د.بێرنارد كۆشنێر وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی فەرانسە وتی وتەكەم بە یادی عەبدولڕەحمان قاسملوو دەست پێ دەكەم كە منی لەگەڵ كورد و كوردستان ئاشنا كرد.

نموونە لەم بارەوە یەكجار زۆرن بە سەدان ڕۆژنامەوان و سیاسەتمەداری بەناوبانگی دیكە هەركام بە شێوەیەك ستایشی زانایی و لیهاتوویی د.قاسملوویان كردووە و ڕایانگەیاندووە كە لە رێگای ئەوەوە لەگەڵ كێشەی كوردستان ئاشنا بوون.

لە هەموو ئەمانە گرینگتر دەتوانین ئاماژە بە جێگیركردنی سیستمی ڕێبەریی بەكۆمەڵ لە حیزبی دێموكراتدا لە لایەن شەهیدی نەمر د.قاسملووەوە بكەین كە ئەم شێوە ڕێبەرییە توانی دوای شەهیدبوونی د.قاسملوو و د.شەرەفكەندی كە دوو كۆڵەكەی بەهێز و بێ هاوتا بوون لە حیزبی دێموكراتدا كە حیزب پاش ئەوانیش توانی درێژە بە ڕێبازەكەیان بدات. د.قاسملوو ئەزموونی لە بزووتنەوەكانی پێشووی كوردستان وەرگرتبوو كە بە هۆی ڕێبەریی فەردییەوە تووشی تێكشكان ببوون. هەر بۆیە بە هەموو توانایەوە دژی فەردپەرستی و ڕێبەریی فەردی هەرچەندە نەفەرەكە بەتوانا و دڵسۆزیش بووبێ، دەوێستایەوە و درووشمی جەمعگەرایی بەرز دەكردەوە. هەموو لە بیرمانە و بیستوومانە و وەك بەڵگە ئێستاش لە بەردەستدایە كە كاتێك گرووپی ٧كەسی لە حیزبی دێموكرات جیا بوونەوە لە میتینگی مەهاباد كە بەو بۆنەوە پێك هاتبوو بەشدارانی میتینگ دروشمی بژی د.قاسملوویان دەدا كە بێ ڕاوەستان خەڵكەكەی دەنگ دا و داوای لێ كردن ئەو دروشمە دووپات نەكەنەوە، لەوێ دەڵێ ماوەیەكە یەكترمان نەدیتووە و وادیارە ئێوە دروشمی حیزبی دێموكراتتان لە بیر چۆتەوە. حیزبی دێموكرات دژی فەردپەرستییە، دروشمی حیزبی دێموكرات دروود بەر دێموكراتە. بۆیە دەڵێم ڕێبەری بێ هاوتا تا دوا هەناسە ڕێبواری رێگاتین و بە دڵنیاییەوە دروشمی رێبوارانی رێگاكەت هەر بژی دێموكرات دەبێ.

ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە.