کوردستان میدیا: دوژمن‌کارییەکانی بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان بەردەوامن و سەرکردایەتی سیاسی ئەم پارچەی کوردستانیش پیداگرن لەسەر مافە جەوهەرییەکانی خۆیان.
لە نوێترین دژکردەوەکان بەرامبەر بە پرسی ڕێفراندۆم و ئەگەری ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی باشووری کوردستان، عەلی سیستانی کە بە بەرزترین مەرجەعی شیعەکانی عێراق دەناسرێ دژایەتی خۆی لەگەڵ جیابوونەوەی عێراق ڕاگەیاند و داوای لە کورد و بەغدا کردووە کە پێبەندی یاسای بنەڕەتی عێراق بن.
ئەم قسانەی ناوبراو بەڕای زۆرێک لە کارناسان و چاودێرانی سیاسی هاوشێوەی قسەکانی خومەینی لە ساڵەکانی سەرەتای بەدەسەڵات گەیشتنی لە ئیرانە کە دواتر فتوای بەدناوی جیهادی لێ شین بوو و ڕاگەیاندراوەکەی تەواو سیاسییە نەک ئایینی.
ئەم هەڵوێستەی سیستانی دوای ئەوە هاتۆتە ئاراوە کە چەند ڕۆژ پیش ئێستا سەرۆک‌هۆزە سووننە مەزهەبەکانی عێراق و پاش ئەوانیش ١٧ پارلمانتاری فراکسیۆنی سووننە لە پارلمانی عێراق پشتگیری خۆیان بۆ ڕێفراندۆمی کوردستان بە فەرمی دەربڕی.
هاوکات ئەیاد عەللاوی، جێگری سەرکۆماری عێراق، لە نامەیەکدا بۆ حەیدەر عەبادی، سەرۆک‌وەزیرانی عێراق، چەند خاڵێکی بۆ دەستپێکردنی دانوستاندنەکانی نێوان هەولێر و بەغدا دیاری کرد و داواشی لە سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد سەرپەرشتی دانوستاندنەکان بکات.
خاڵە پێشنیارییەکانی عەلاوی بەم چەشنەن:
یەکەم: دەستپێکردنی دانوستاندنی بێمەرجی پێشوەختە.
دووەم: بنەمای دانوستاندنەکان دەستووری کۆماری عێراق بێت.
سێیەم: داوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەین پشتیوانی دانوستاندنەکان بکات و ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان تیمێکی شارەزایان بنێرێت.
چوارەم: راگرتنی هەڵمەتی راگەیاندن و بڕیارەکان کە دۆخەکە تێکدەدەن.
پێنجەم: چڕکردنەوەی هەوڵەکان بۆ دوورخستنەوەی هەر رووبەڕووبوونەوەیەکی چەکداری لە ناوچە جێناکۆکەکان، لەپێش هەموو ناوچەکانیشەوە پارێزگای کەرکووک.
شەشەم: دۆزینەوەی چارەسەری نیشتمانی و دوورخستنەوەی عێراق لە دەستوەردانی دەرەکی و وڵاتانی دراوسێ، کە ئەگەری ئەوە هەیە کێشەکان قووڵترببنەوە و عێراق بکەوێتە نێو کۆمەڵێک کێشمەکێشی زیاتر.
بەپێی هەواڵی هەواڵدەرییەکانی هەرێمی کوردستانیش جیا لەم لێدوان و هەڵوێستانە لەدوایین کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەهۆی ئەنجامدانی گشتپرسی و هەڵکردنی ئاڵای کوردستان لە کەرکووک، ١٢ بڕیار دژ بەکوردستان وکەرکوک دەرکرا کە تا ئامادە کردنی ئەم ڕاپۆرتە بڕیارەکان نەدرکاون.
لەلایەکی دیکەشەوە دوێنێ هەینی ڕێکەوتی ٧ی ڕەزبەر، بەبڕیاری سەرۆک‌وەزیرانی عێراق گەشتە نێونەتەوەییەکانی هەر دوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر و سلێمانی ڕاگیران کە کاردانەوەی تووندی لێپرسراوانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە و گوته‌بێژى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له راگه‌یێندراوێكی ٥ خاڵیدا وه‌ڵامى نووسینگه‌ى حەیدەر عەبادی، سه‌رۆك‌وه‌زیرانى عێراقی دایه‌وه.
هەروەها دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژە بەوە دەکات، رۆژی شەممە ٣٠-٩-٢٠١٧ دەروازە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان بە ناردنی ٣ هێزی سەربازی دەخەنە ژێر کۆنترۆڵی خۆیان.
لەبەرامبەردا حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند هیچ دەروازەیەکی سنووری رادەستی حکومەتی عێراق ناکرێت.
هەر لەمبارەوە ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا داوای لە حەیدەر عەبادی کرد، دان بە مافی گەلی کورددا بنێت.
کۆشکی ئێلیزە لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند: لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ عەبادی، ئیمانوێل ماکرۆن داوای لە عەبادی کردووە دان بە مافی گەلی کورددا بنێت و لە پەرەسەندنی هەر گرژییەک خۆی بەدووربگرێت.
هەر بەپێی راگەیێندراوەکە، ئیمانوێل ماکرۆن داوای لە عەبادی کردووە رۆژی پێنجشەممەی داهاتوو ٥-١٠-٢٠١٧ سەردانی فەرەنسا بکات.
لە چوارچێوەی کاردانەوە نێونەتەوەییەکان بەرامبەر بە پرسی گشتپرسی کوردستان وڵاتی ڕووسیە بەفەرمی ڕایگەیاندووە کە ڕێز بۆ ئیرادەی گەلی کورد دانێن.
ستێڤان دوژاریک، گوتەبێژی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە پڕێس کۆنفڕانسێکدا ڕایگەیاند: ئێمە لە کوردستان بەردەوام دەبین لە کارکردمان لە هەموو بوارەکاندا بەتایبەتی لە بوارەکانی مرۆیی و مافەکانی مرۆڤ و کێشە سیاسییەکان.
وڵاتی ئامریکاش کە بە یەکێک لە کاراکتەرە سەرەکییەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەناسرێ بەردەوام باسی لەوە کردووە کە پێویستە ئاسایش و ئارامی ناوچە بپارێزرێ و دوورکەوتنەوە لە گرژییەکانی باشترین ڕێکارە؛ ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ پشتیوانی چەند لایەنێکی بەهێزی سیاسی لە نێو وڵاتی ئامریکا بۆوێنە چەک شومه‌ر سناتۆر و سه‌رۆكى فراكسيۆنى دێموكراته‌كان له ئه‌نجومه‌نى سێنای ئا‌مريكا له ڕاگه‌يه‌ندراوێكدا پشتيوانى خۆى بۆ سه‌ربه‌خۆيى كوردستان ده‌ربڕیوە و داواى له كۆشكى سپى كردووە پشتيوانی لە سه‌ربه‌خۆيى كوردستان بكات.
هەروەها دەوڵەتی ئیسرائیلیش کە کۆماری ئیسلامی وەک سەرەکی‌ترین دوژمنی گەلی کورد، زۆر پێی قەڵسە بێ دوودڵی پشتیوانی لە سەربەخۆیی کوردستان کردووە و ئامادەیی خۆی بۆ هەرچەشنە هاوکارییەک ڕاگەیاندووە.
دوابەدوای گشتپرسی هەرێم و درووست‌بوونی گرژییەکانی نێوان کوردستان و وڵاتانی ناوچە نرخی نەوتیش لە بازاڕە جیهانییەکان بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینی کە بەوتەی کارناسان لە ٣ ساڵی ڕابردوودا ئەمە یەکەمجارە کە مەترسییە ژێئۆپۆلیتیکەکان دەتوانن کاریگەری لەسەر نرخی جیهانی نەوت دابنێن.
هەرێمی کوردستان ڕۆژانە ٥٠٠ تا ٦٠٠ هەزار بەرمیل نەوت ڕەوانەی بازاڕە جیهانییەکان دەکات.
بەگشتی ئەوەیکە تاکوو ئێستا ڕوون و ئاشکرایە سووربوونی سەرکردایەتی گەلی کورد لە باشووری کوردستانە لەهەمبەر ئاکامەکانی ڕێفراندۆم، ئەویش بە پشت‌بەستن بە دەنگی گەل لە ڕێفراندۆمی سەربەخۆیی.
لە نوێترین دژکردەوەکان بەرامبەر بە پرسی ڕێفراندۆم و ئەگەری ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی باشووری کوردستان، عەلی سیستانی کە بە بەرزترین مەرجەعی شیعەکانی عێراق دەناسرێ دژایەتی خۆی لەگەڵ جیابوونەوەی عێراق ڕاگەیاند و داوای لە کورد و بەغدا کردووە کە پێبەندی یاسای بنەڕەتی عێراق بن.
ئەم قسانەی ناوبراو بەڕای زۆرێک لە کارناسان و چاودێرانی سیاسی هاوشێوەی قسەکانی خومەینی لە ساڵەکانی سەرەتای بەدەسەڵات گەیشتنی لە ئیرانە کە دواتر فتوای بەدناوی جیهادی لێ شین بوو و ڕاگەیاندراوەکەی تەواو سیاسییە نەک ئایینی.
ئەم هەڵوێستەی سیستانی دوای ئەوە هاتۆتە ئاراوە کە چەند ڕۆژ پیش ئێستا سەرۆک‌هۆزە سووننە مەزهەبەکانی عێراق و پاش ئەوانیش ١٧ پارلمانتاری فراکسیۆنی سووننە لە پارلمانی عێراق پشتگیری خۆیان بۆ ڕێفراندۆمی کوردستان بە فەرمی دەربڕی.
هاوکات ئەیاد عەللاوی، جێگری سەرکۆماری عێراق، لە نامەیەکدا بۆ حەیدەر عەبادی، سەرۆک‌وەزیرانی عێراق، چەند خاڵێکی بۆ دەستپێکردنی دانوستاندنەکانی نێوان هەولێر و بەغدا دیاری کرد و داواشی لە سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد سەرپەرشتی دانوستاندنەکان بکات.
خاڵە پێشنیارییەکانی عەلاوی بەم چەشنەن:
یەکەم: دەستپێکردنی دانوستاندنی بێمەرجی پێشوەختە.
دووەم: بنەمای دانوستاندنەکان دەستووری کۆماری عێراق بێت.
سێیەم: داوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەین پشتیوانی دانوستاندنەکان بکات و ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان تیمێکی شارەزایان بنێرێت.
چوارەم: راگرتنی هەڵمەتی راگەیاندن و بڕیارەکان کە دۆخەکە تێکدەدەن.
پێنجەم: چڕکردنەوەی هەوڵەکان بۆ دوورخستنەوەی هەر رووبەڕووبوونەوەیەکی چەکداری لە ناوچە جێناکۆکەکان، لەپێش هەموو ناوچەکانیشەوە پارێزگای کەرکووک.
شەشەم: دۆزینەوەی چارەسەری نیشتمانی و دوورخستنەوەی عێراق لە دەستوەردانی دەرەکی و وڵاتانی دراوسێ، کە ئەگەری ئەوە هەیە کێشەکان قووڵترببنەوە و عێراق بکەوێتە نێو کۆمەڵێک کێشمەکێشی زیاتر.
بەپێی هەواڵی هەواڵدەرییەکانی هەرێمی کوردستانیش جیا لەم لێدوان و هەڵوێستانە لەدوایین کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەهۆی ئەنجامدانی گشتپرسی و هەڵکردنی ئاڵای کوردستان لە کەرکووک، ١٢ بڕیار دژ بەکوردستان وکەرکوک دەرکرا کە تا ئامادە کردنی ئەم ڕاپۆرتە بڕیارەکان نەدرکاون.
لەلایەکی دیکەشەوە دوێنێ هەینی ڕێکەوتی ٧ی ڕەزبەر، بەبڕیاری سەرۆک‌وەزیرانی عێراق گەشتە نێونەتەوەییەکانی هەر دوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر و سلێمانی ڕاگیران کە کاردانەوەی تووندی لێپرسراوانی هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە و گوته‌بێژى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له راگه‌یێندراوێكی ٥ خاڵیدا وه‌ڵامى نووسینگه‌ى حەیدەر عەبادی، سه‌رۆك‌وه‌زیرانى عێراقی دایه‌وه.
هەروەها دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژە بەوە دەکات، رۆژی شەممە ٣٠-٩-٢٠١٧ دەروازە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان بە ناردنی ٣ هێزی سەربازی دەخەنە ژێر کۆنترۆڵی خۆیان.
لەبەرامبەردا حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند هیچ دەروازەیەکی سنووری رادەستی حکومەتی عێراق ناکرێت.
هەر لەمبارەوە ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا داوای لە حەیدەر عەبادی کرد، دان بە مافی گەلی کورددا بنێت.
کۆشکی ئێلیزە لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند: لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ عەبادی، ئیمانوێل ماکرۆن داوای لە عەبادی کردووە دان بە مافی گەلی کورددا بنێت و لە پەرەسەندنی هەر گرژییەک خۆی بەدووربگرێت.
هەر بەپێی راگەیێندراوەکە، ئیمانوێل ماکرۆن داوای لە عەبادی کردووە رۆژی پێنجشەممەی داهاتوو ٥-١٠-٢٠١٧ سەردانی فەرەنسا بکات.
لە چوارچێوەی کاردانەوە نێونەتەوەییەکان بەرامبەر بە پرسی گشتپرسی کوردستان وڵاتی ڕووسیە بەفەرمی ڕایگەیاندووە کە ڕێز بۆ ئیرادەی گەلی کورد دانێن.
ستێڤان دوژاریک، گوتەبێژی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە پڕێس کۆنفڕانسێکدا ڕایگەیاند: ئێمە لە کوردستان بەردەوام دەبین لە کارکردمان لە هەموو بوارەکاندا بەتایبەتی لە بوارەکانی مرۆیی و مافەکانی مرۆڤ و کێشە سیاسییەکان.
وڵاتی ئامریکاش کە بە یەکێک لە کاراکتەرە سەرەکییەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەناسرێ بەردەوام باسی لەوە کردووە کە پێویستە ئاسایش و ئارامی ناوچە بپارێزرێ و دوورکەوتنەوە لە گرژییەکانی باشترین ڕێکارە؛ ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ پشتیوانی چەند لایەنێکی بەهێزی سیاسی لە نێو وڵاتی ئامریکا بۆوێنە چەک شومه‌ر سناتۆر و سه‌رۆكى فراكسيۆنى دێموكراته‌كان له ئه‌نجومه‌نى سێنای ئا‌مريكا له ڕاگه‌يه‌ندراوێكدا پشتيوانى خۆى بۆ سه‌ربه‌خۆيى كوردستان ده‌ربڕیوە و داواى له كۆشكى سپى كردووە پشتيوانی لە سه‌ربه‌خۆيى كوردستان بكات.
هەروەها دەوڵەتی ئیسرائیلیش کە کۆماری ئیسلامی وەک سەرەکی‌ترین دوژمنی گەلی کورد، زۆر پێی قەڵسە بێ دوودڵی پشتیوانی لە سەربەخۆیی کوردستان کردووە و ئامادەیی خۆی بۆ هەرچەشنە هاوکارییەک ڕاگەیاندووە.
دوابەدوای گشتپرسی هەرێم و درووست‌بوونی گرژییەکانی نێوان کوردستان و وڵاتانی ناوچە نرخی نەوتیش لە بازاڕە جیهانییەکان بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینی کە بەوتەی کارناسان لە ٣ ساڵی ڕابردوودا ئەمە یەکەمجارە کە مەترسییە ژێئۆپۆلیتیکەکان دەتوانن کاریگەری لەسەر نرخی جیهانی نەوت دابنێن.
هەرێمی کوردستان ڕۆژانە ٥٠٠ تا ٦٠٠ هەزار بەرمیل نەوت ڕەوانەی بازاڕە جیهانییەکان دەکات.
بەگشتی ئەوەیکە تاکوو ئێستا ڕوون و ئاشکرایە سووربوونی سەرکردایەتی گەلی کورد لە باشووری کوردستانە لەهەمبەر ئاکامەکانی ڕێفراندۆم، ئەویش بە پشت‌بەستن بە دەنگی گەل لە ڕێفراندۆمی سەربەخۆیی.
