کوردستان میدیا: هاوپەیمانی عەرەبی، ئامریکا و زۆرێک لە وڵاتانی ئۆروپایی بەهێز بوون و رۆڵی ئێران لە وڵاتانی رۆژهەلاتی نێوەڕاست و بەتایبەت عێراق بە ئەرێنی نازانن و داوا لە حەیدەر عیبادی دەکەن تا ئیزن بە زێدەڕەویی و دەستێوەردانەکانی ئێران لەو وڵاتە نەدات و سپای قودس و ملیشیا شیعەکانی سەر بە ئێران لە قەوارەی سپای عێراقدا پاک بکاتەوە.
سەرەتای مانگی نۆڤامبری ٢٠١٧ی زایینی چەندین کەسایەتی و کۆنگرێسمەن و پارلەمانتار لە بەردەم بینای کۆنگرەی ئامریکا وێڕای نەرێنی و بەخراپ‌زانینی رۆڵی ئێران لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و عێراق بەتایبەتی، خوازیاری ئەوە بوون تا سپای قودس کە باڵی دەرەکی سپای پاسدارانی ئێرانە، چالاکییە خراپەکارانەکانی راگرێت و بگەڕێتەوە بۆ ئێران.
رێکس تەیلەرسن وەزیری دەرەوەی ئامریکا لە کۆمیتەی پێوەندییەکانی سنای ئامریکا و هەروەها لە سەردانەکەی بۆ ریاز وتوویەتی کە پاش کۆتایی هاتنی داعش هێزە دەرەکییەکان و بەتایبەت هێزەکانی سەر بە ئێران دەبێ لە عێراق بچنە دەرەوە و ئەو وڵاتە بەجێ بێڵن.
تەیلەرسن پاش بەشداربوون لە یەکەمین دانیشتنی رێبەرانی عەرەبستان و عێراق بۆ پێکهێنانی کۆمیتەی هاوئاهەنگی دوو لایەنە، لە وڵامی رۆژنامەوانەکاندا وتی: عێراقێکی سەربەخۆ و بەهێز ئیزن بە کار و رۆڵە خراپەکارییەکانی ئێران نادات.
لایەنگرانی مەزهەبی شیعە لە عێراقدا زۆرینەن، پاش ڕوخانی دەسەڵاتی سەدام حوسێن لە ساڵی ٢٠٠3ی زایینی دەسەڵات لە حکومەتی نوێی عێراقدا بە سوودی شیعەکان شکایەوە، ئێران کە پێوەندییەکی مێژوویی و ئایینی و سیاسی لەگەڵ حیزبە شیعەکانی عێراق هەبوو، هێژموونی و پلان و بەرنامەکانی خۆی لەو رێگایەوە لە عێراقدا جێ بەجێ کردووە.
بە تایبەت پاش ساڵی ٢٠١١ی زایینی و بە چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان لە عێراق هێژموونی دەسەڵاتی ئێران بەردەوام لە هەڵکشاندایە، هێرشی رێکخراوی تێرۆریستی داعش بۆ نێو خاکی عێراق لە ژوئەنی ٢٠١٤ی زایینی و کۆنترۆڵ کردنی شارەکانی ئەنبار، تکریت، موسڵ و چەندین شاری دیکە کە بە گشتی هەرێم و ناوچە سووننەنشینەکانی لە خۆ دەگرت، لەلایەن ئەو رێکخراوە تیرۆریستیەوە و هەڕەشەکانی بۆ هێرش بەرەو کەربەلا و بەغدا، بیانوویەکی باش بوو بۆ ئێران تا بە بیانووی پاراستنی شوێن و پەرەستگە ئایینیەکانی شیعە و هەروەها یارمەتیدانی دەسەڵاتی بەغدا لە شەڕی دژ بە داعش، بە هەموو هێزیەوە و بە ئاشکرا بێتە نێو عێراق.
پاش کەوتنی موسڵ بە دەستی داعش، لە سەر فتوای ئایەتۆڵا سیستانی، حەشدی شەعبی پێکهات، کە زۆرتر ملیشیا شیعەکان لە خۆ دەگرێت و رێکەوتی ٢٦ی نوامبری ٢٠١٦ لە پارلەمانی عێراق وەکوو بەشێک لە لەشکەری عێراق بە فەرمی دەنگی پێدرا. بەڵام ئەوەیکە روونە چەندین گرووپی دەسەڵاتداری نێو حەشدی شەعبی سەر بە ئێرانن و لە ژێر بڕیاری قاسم سولەیمانی، فەرماندەی گشتی سپای قودسی ئێراندان.
مایکل پریجنت کارناس و پسپۆڕی پرسی عێراق، ئێران و رۆژهەلاتی نێوەڕاست، لەو بارەیەوە رایگەیاندووە کە حەشدی شەعبی تەنیا لە ئێران بڕیار وەردەگرێت و حەیدەرعەبادی دەبێ ئەو هێزە لە لەشکەری عێراق حەزف بکات، تا ئێستا هادی عامری فەرماندەی حەشدی شەعبی بۆ خۆی چەندین جار وتوویەتی کە ئەوان وڵامی سەرۆک وەزیرانی عێراق نادەنەوە و تەنیا گوێڕایەڵی بڕیارەکانی قاسم سولەیمانین.
بەشدار بوونی حەشدی شەعبی و هێزی سپای پاسدارانی ئێران لە هێرش بۆ سەر ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم کە بە ناوچە کێشە لەسەرەکان دەناسرێن و لە یاسای پەسەند کراوی ٢٠٠٥ی عێراقدا و لە خاڵی ١٤٠دا، حکوومەت ئەرکدار کراوە تا لە رێگای سیاسی حاکمیەتی ئەو ناوچانە کە لە شارە مێژووییەکانی کوردستانن، یەکلایی بکاتەوە، بەڵام حکوومەت هەردەم خۆی بواردووە و ئەو پرسەی وەدوا خستووە.
بەشداری حەشدی شەعبی و سپای پاسداران بە فەرماندەیی راستەوخۆی قاسم سولەیمانی لەو هێرشەدا، هێژمونی و دەستێوەردانەکانی ئێرانی لە عێراقدا بۆ هەموان ئاشکرا کرد. بۆیە ئەگەر کۆتایی بە دەسەڵاتی ئێران لەو وڵاتە نەهێنرێت ئەو مەترسیە لە ئارادایە کە ئەزموونی دەسەڵاتی عێراق شکست بێنێت و ئەو وڵاتە تووشی شەڕێکی تایفی و ئایینی خوێناوی بێتەوە.
عێراق وڵاتێکی ئیستراتیژییە بۆ ئێران، بۆیە هەموو هەوڵی خۆی دەخاتەگەڕ تا بتوانێت لە رێگای کەسایەتی و حیزبە شیعەکان، دەسەڵاتی تەواوی خۆی بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێنێت. لەلایەکی دیکەوە عێراق یەکێکە لە ٢٢ وڵاتی هاوپەیمانی عەرەبی کە لە رێکەوتی ٢٢ی مارسی ١٩٤٥ ئەندامەتی لەو هاوپەیمانیەدا وەرگرتووە. هەر بۆیە زیاد بوونی دەسەڵاتی ئێران لە سیستمی سیاسی عێراقدا بە مانای دوورکەوتنەوەی ئەو وڵاتەیە لە عەرەبستان و هاوپەیمانی عەرەبی و هاتنە دەرەوەی لەو هاوپەیمانەتییە.
عێراق ناتوانێت هەم لە هاوپەیمانی عەرەبیدا بێت و هەم هاوپەیمان و گوێ لەمستی ئێران، بۆیە دەبێ لە کۆتاییدا یەکێکیان هەڵبژێرێت. ئەگەر ئێران هەڵبژێرێت نەک هەر وڵاتانی عەرەبی لە دەست دەدات بەڵکوو بەدڵنیاییەوە ئەو وڵاتانە چەوسانەوە و پەڕاوێزخرانی سووننەکان و بە تاڵانبرانی ئەو ناوچانە لە لایەن دەسەڵاتی تاییفیی شیعەی بەغدا و ئێرانەوە قەبووڵ ناکەن و دەبنە پاڵپشت و یارمەتیدەری سووننەکان و کورد. بەپێچەوانەوە ئەگەر هاوپەیمانی عەرەبی هەڵبژێرێت ناچار دەبێ تا بە تەواوەتی دەستی ئێران لە عێراق ببڕێت و هەموو ملیشیا و هێزەکانی ئێرانی لە عێراقدا بکاتە دەرەوە، ئەوکاتە دەبێ بەپێی یاسای عێراق مافی کەمینە نەتەوەیی و ئایینی و ئیتنیکیەکانی عێراق بپارێزێت و رێز بۆ بڕیار و دەنگی خەڵکی ئەو کەمینانە دابنێت. کە لەو حاڵەتەدا عێراق دەبێتە عێراقیکی نیشتمانی و حکوومەتی ناوەندی هاوبەش و لە سەر بنەمای رەزامەندی هەمووان پێک دێت و هێمنی بۆ عێراق دەگەڕێتەوە.
لە هەر حاڵەتدا چ عێراق، ئێران هەڵبژێرێت یان هاوپەیمانی عەرەبی، لە کۆتاییدا بە سوودی کورد و سوننەکان تەواو دەبێت، بەڵام تا ئەو کاتەی عێراق بڕیاری یەکلاکەرەوەی نەداوە ئەو پێکهاتانە قۆناغێکی سەخت و دژوار تێپەڕ دەکەن.
سەرەتای مانگی نۆڤامبری ٢٠١٧ی زایینی چەندین کەسایەتی و کۆنگرێسمەن و پارلەمانتار لە بەردەم بینای کۆنگرەی ئامریکا وێڕای نەرێنی و بەخراپ‌زانینی رۆڵی ئێران لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و عێراق بەتایبەتی، خوازیاری ئەوە بوون تا سپای قودس کە باڵی دەرەکی سپای پاسدارانی ئێرانە، چالاکییە خراپەکارانەکانی راگرێت و بگەڕێتەوە بۆ ئێران.
رێکس تەیلەرسن وەزیری دەرەوەی ئامریکا لە کۆمیتەی پێوەندییەکانی سنای ئامریکا و هەروەها لە سەردانەکەی بۆ ریاز وتوویەتی کە پاش کۆتایی هاتنی داعش هێزە دەرەکییەکان و بەتایبەت هێزەکانی سەر بە ئێران دەبێ لە عێراق بچنە دەرەوە و ئەو وڵاتە بەجێ بێڵن.
تەیلەرسن پاش بەشداربوون لە یەکەمین دانیشتنی رێبەرانی عەرەبستان و عێراق بۆ پێکهێنانی کۆمیتەی هاوئاهەنگی دوو لایەنە، لە وڵامی رۆژنامەوانەکاندا وتی: عێراقێکی سەربەخۆ و بەهێز ئیزن بە کار و رۆڵە خراپەکارییەکانی ئێران نادات.
لایەنگرانی مەزهەبی شیعە لە عێراقدا زۆرینەن، پاش ڕوخانی دەسەڵاتی سەدام حوسێن لە ساڵی ٢٠٠3ی زایینی دەسەڵات لە حکومەتی نوێی عێراقدا بە سوودی شیعەکان شکایەوە، ئێران کە پێوەندییەکی مێژوویی و ئایینی و سیاسی لەگەڵ حیزبە شیعەکانی عێراق هەبوو، هێژموونی و پلان و بەرنامەکانی خۆی لەو رێگایەوە لە عێراقدا جێ بەجێ کردووە.
بە تایبەت پاش ساڵی ٢٠١١ی زایینی و بە چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان لە عێراق هێژموونی دەسەڵاتی ئێران بەردەوام لە هەڵکشاندایە، هێرشی رێکخراوی تێرۆریستی داعش بۆ نێو خاکی عێراق لە ژوئەنی ٢٠١٤ی زایینی و کۆنترۆڵ کردنی شارەکانی ئەنبار، تکریت، موسڵ و چەندین شاری دیکە کە بە گشتی هەرێم و ناوچە سووننەنشینەکانی لە خۆ دەگرت، لەلایەن ئەو رێکخراوە تیرۆریستیەوە و هەڕەشەکانی بۆ هێرش بەرەو کەربەلا و بەغدا، بیانوویەکی باش بوو بۆ ئێران تا بە بیانووی پاراستنی شوێن و پەرەستگە ئایینیەکانی شیعە و هەروەها یارمەتیدانی دەسەڵاتی بەغدا لە شەڕی دژ بە داعش، بە هەموو هێزیەوە و بە ئاشکرا بێتە نێو عێراق.
پاش کەوتنی موسڵ بە دەستی داعش، لە سەر فتوای ئایەتۆڵا سیستانی، حەشدی شەعبی پێکهات، کە زۆرتر ملیشیا شیعەکان لە خۆ دەگرێت و رێکەوتی ٢٦ی نوامبری ٢٠١٦ لە پارلەمانی عێراق وەکوو بەشێک لە لەشکەری عێراق بە فەرمی دەنگی پێدرا. بەڵام ئەوەیکە روونە چەندین گرووپی دەسەڵاتداری نێو حەشدی شەعبی سەر بە ئێرانن و لە ژێر بڕیاری قاسم سولەیمانی، فەرماندەی گشتی سپای قودسی ئێراندان.
مایکل پریجنت کارناس و پسپۆڕی پرسی عێراق، ئێران و رۆژهەلاتی نێوەڕاست، لەو بارەیەوە رایگەیاندووە کە حەشدی شەعبی تەنیا لە ئێران بڕیار وەردەگرێت و حەیدەرعەبادی دەبێ ئەو هێزە لە لەشکەری عێراق حەزف بکات، تا ئێستا هادی عامری فەرماندەی حەشدی شەعبی بۆ خۆی چەندین جار وتوویەتی کە ئەوان وڵامی سەرۆک وەزیرانی عێراق نادەنەوە و تەنیا گوێڕایەڵی بڕیارەکانی قاسم سولەیمانین.
بەشدار بوونی حەشدی شەعبی و هێزی سپای پاسدارانی ئێران لە هێرش بۆ سەر ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم کە بە ناوچە کێشە لەسەرەکان دەناسرێن و لە یاسای پەسەند کراوی ٢٠٠٥ی عێراقدا و لە خاڵی ١٤٠دا، حکوومەت ئەرکدار کراوە تا لە رێگای سیاسی حاکمیەتی ئەو ناوچانە کە لە شارە مێژووییەکانی کوردستانن، یەکلایی بکاتەوە، بەڵام حکوومەت هەردەم خۆی بواردووە و ئەو پرسەی وەدوا خستووە.
بەشداری حەشدی شەعبی و سپای پاسداران بە فەرماندەیی راستەوخۆی قاسم سولەیمانی لەو هێرشەدا، هێژمونی و دەستێوەردانەکانی ئێرانی لە عێراقدا بۆ هەموان ئاشکرا کرد. بۆیە ئەگەر کۆتایی بە دەسەڵاتی ئێران لەو وڵاتە نەهێنرێت ئەو مەترسیە لە ئارادایە کە ئەزموونی دەسەڵاتی عێراق شکست بێنێت و ئەو وڵاتە تووشی شەڕێکی تایفی و ئایینی خوێناوی بێتەوە.
عێراق وڵاتێکی ئیستراتیژییە بۆ ئێران، بۆیە هەموو هەوڵی خۆی دەخاتەگەڕ تا بتوانێت لە رێگای کەسایەتی و حیزبە شیعەکان، دەسەڵاتی تەواوی خۆی بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێنێت. لەلایەکی دیکەوە عێراق یەکێکە لە ٢٢ وڵاتی هاوپەیمانی عەرەبی کە لە رێکەوتی ٢٢ی مارسی ١٩٤٥ ئەندامەتی لەو هاوپەیمانیەدا وەرگرتووە. هەر بۆیە زیاد بوونی دەسەڵاتی ئێران لە سیستمی سیاسی عێراقدا بە مانای دوورکەوتنەوەی ئەو وڵاتەیە لە عەرەبستان و هاوپەیمانی عەرەبی و هاتنە دەرەوەی لەو هاوپەیمانەتییە.
عێراق ناتوانێت هەم لە هاوپەیمانی عەرەبیدا بێت و هەم هاوپەیمان و گوێ لەمستی ئێران، بۆیە دەبێ لە کۆتاییدا یەکێکیان هەڵبژێرێت. ئەگەر ئێران هەڵبژێرێت نەک هەر وڵاتانی عەرەبی لە دەست دەدات بەڵکوو بەدڵنیاییەوە ئەو وڵاتانە چەوسانەوە و پەڕاوێزخرانی سووننەکان و بە تاڵانبرانی ئەو ناوچانە لە لایەن دەسەڵاتی تاییفیی شیعەی بەغدا و ئێرانەوە قەبووڵ ناکەن و دەبنە پاڵپشت و یارمەتیدەری سووننەکان و کورد. بەپێچەوانەوە ئەگەر هاوپەیمانی عەرەبی هەڵبژێرێت ناچار دەبێ تا بە تەواوەتی دەستی ئێران لە عێراق ببڕێت و هەموو ملیشیا و هێزەکانی ئێرانی لە عێراقدا بکاتە دەرەوە، ئەوکاتە دەبێ بەپێی یاسای عێراق مافی کەمینە نەتەوەیی و ئایینی و ئیتنیکیەکانی عێراق بپارێزێت و رێز بۆ بڕیار و دەنگی خەڵکی ئەو کەمینانە دابنێت. کە لەو حاڵەتەدا عێراق دەبێتە عێراقیکی نیشتمانی و حکوومەتی ناوەندی هاوبەش و لە سەر بنەمای رەزامەندی هەمووان پێک دێت و هێمنی بۆ عێراق دەگەڕێتەوە.
لە هەر حاڵەتدا چ عێراق، ئێران هەڵبژێرێت یان هاوپەیمانی عەرەبی، لە کۆتاییدا بە سوودی کورد و سوننەکان تەواو دەبێت، بەڵام تا ئەو کاتەی عێراق بڕیاری یەکلاکەرەوەی نەداوە ئەو پێکهاتانە قۆناغێکی سەخت و دژوار تێپەڕ دەکەن.
