حیسام ئەحمەدی
رۆژهەڵاتی ناڤین چ لە رابردوو و چ لە ئێستادا، یەكێك لە ئاڵۆزترین و پڕكیشەترین ناوچەكان بووە كە توانیویەتی سەرنجی زۆربەی پێكهاتە جۆراوجۆرەكانی وڵاتان بۆ لای خۆی رابكێشێت و لە دوونیای سیاسەت دا بۆتە پرسێكی گرینگ، بۆ لێكۆلینەوە و هەڵسەنگاندن و لە دونیای راگەیاندن دا توانیویەتی مانشێتی هەواڵ و بابەتەكانی رۆژ بۆخۆی تەرخان بكات و .....هتد. لە ئێستاشدا دەتوانین بڵێین كە، یەكێك لە قەیراناوی ترین و پڕ رووداوترین ناوچەیە كە لە حاڵی ئاڵوگۆڕی بنەڕەتی دایە و زۆربەی نەتەوەكانی ئەم ناوچەیە چاوەڕوانی شاد بوون بە مافەكانیان و ئەم ئاڵووگۆرە بە هەڵێكی گوونجاو بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان دەزانن .
سەبارەت بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و بوونی كیشە و ناكۆكی تێیدا، گەلێك هۆكار هەن كە دەتوانین بە ماكەی سەرهەڵدانی ئەم كیشە و قەیرانانە وەسف بكرێن، كە دەتوانین ئاماژە بە : فرە نەتەوەبوون و فرە بۆچوونی پێكهاتەكانی ئەم ناوچەیە، فرە ئایینی و زاڵ بوونی ئیدئۆلۆژی ئایینی بە سەر پێكهاتەكانی ناوچە و لایەنێكی تریش كە بێگوومان كاردانەوەی هەبووە لە گۆڕانكارییەكانی رابردوو و ئێستادا، دەوڵەمەندی و بەرفراوانی سەرچاوەكانی سرووشتی وزە و ژێرخانی ئابووری بەهێز، لەوڵاتانی ئەم ناوچەیە دایە.
بە پشت بەستن بەم تایبەتمەندییانە دەتوانین بلێین، لە زۆربەی وڵاتانی ناوچەدا وا هەیە كە چەندین نەتەوە و كەمە نەتەوەی تێدا دەژین، كە هەتا ئێستاش كەمە نەتەوەكان نەیان توانیوە مافەكانی خۆیان دەستەبەر كەن ، بەڵام بەردەوام خوازیار و لە هەوڵی دەستەبەركردنی مافەكانیان دان، كەچی تا ئێستا لە لایەن زۆرینە نەتەوەكانەوە ئەو ئەقلییەتە جێگیر نەبووە كە بتوانن دان بە بوونی داخوازی و مافی كەمە نەتەوەكان دابنرێت ، بەڵكوو بەردەوام وەك مەترسییەك لە راستای نەمانی بەرژەوەندییەكانیان چاو لەو مەسەلەیە كراوە . ئەوەش بۆتە هۆی سازبوونی بەگژ یەكداچوون و شەڕ و پێكدادانی چەندین ساڵە كە هەتا ئیستاش دەرفەتی كەش و هەوایەكی ئارامی لەو ناوچەیەدا نە خوڵقاندووە .
لە لایەكی تروە فرە ئایینی و زاڵبوونی ئیدئۆلۆژی مەزهەبی و ئایینی بە سەر تاك و كۆی پێكهاتەكانی ئەم ناوچەیە، بۆتە هۆی پەروەردەكردنی بیری تاك و كۆی دانیشتووان، بە فكرییەتێكی سەدەكانی ناوەڕاست و سەردەمی جاهلییەت ، چوونكە سەردەم دارانی ناوچە هەمووكات بۆ سەپاندنی دەسەڵات و فراوان بوونی، بیرۆكەی ئایینی و مەزهەبیان وەك بەهێزترین چەك بۆ لە نێو بردنی بۆچوون و ئیدەی جیاواز بەكار هێناوە، كە سەرهەڵدانی ئەم بیرۆكەیە ئەگەر زۆر نەگەرێینەوە بۆ رابردوو، دەتوانین بڵێین دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دەسەڵاتدارەتی دوو دەسەڵاتی بەهێزی ئایینی لە ناوچە دا، واتا عوسمانی سوننە و سەفەوی شیعە كە هەر كامیان لە پێناو فراوان كردنی دەسەڵاتیاندا كەڵكیان لە مەسەلەی ئایینی و مەزهەبی بۆ بەگژیەكداكردنی تاك و كۆی نەتەوە و كەمە نەتەوەكان لە ناوچە دا، كە بوو بە دەستپێكی بەفەرمی دابەش كردنی خەڵك و خاكیان لە نێو وڵاتاندا، كە تاكوو ئێستاش بەرهەمی ئەو دووبەرەكی و شەڕی ئایینییە رۆژانە شەقامەكان بە خوێینی كەسانی مەدەنی و بێ دیفاع شەڵاڵی خوێن دەكەن .
لایەنێكی تر كە بۆ هەر وڵاتێك جێگای بایەخ و شوێن دانەری هەیە لە راستای پێشكەوتن و گەشەسەندنی ئەو وڵاتە، بوونی سەرچاوەی سرووشتی بەهێز و ژێرخانی ئابووری وەك : نەوت و گاز و ...هتدیە، كە بەداخەوە لە رۆژهەڵاتی ناڤین دا سەرەرای زۆربوونی ، بەڵكوو بۆتە مایەی نائارامی و بڕینی چاوی تەماع لە لایەن وڵاتانی رۆژئاواییەوە راستای دەست بەسەر داگرتن بەرژەوەندییە بازەرگانییەكانیان، كە لەم راستایەدا وڵاتانی رۆژئاوایی بە شێوەیەكی بەرچاو توانیویانە بەرژەوەندییەكانی خۆیان مسۆگەر بكەن، كە دەبینین هەمووكات پرسەكانی مافی مرۆڤ و پێشێل كردنی مافەكانی تاك و كۆی نەتەوەكان بۆتە قووربانی سات وسەودای بازەرگانی نێوان وڵاتانی زڵهێز لە رۆژئاوا و رێككەوتنی لە گەل زۆرینە نەتەوەكانی ناوچە، لە سەربنەمای لە نێو بردن و كپ كردنی دەنگی كەمە نەتەوەكان یان لاوازكردنیان ، كە بۆ وێنە، دەتوانین ئاماژە بە رێكەوتنەكانی ئەماسییە، زەهاو، لۆزان و ..هتد، لە نیوان عوسمانی و سەفەوی كە بەپشتیوانی وڵاتانی زلهێزی رۆژئاوایی لە سەر نەتەوەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و یەك لەوان نەتەوەی كورد كە جێ بە جێ كراون بكەین . كە بەداخەوە نەبوونی ئەزموون و ئاگایی سیاسی لە لایەك و هەروەها نەبوونی هەستی نەتەوایەتی یان لاوازبوونی لە نێو كورددا لەو سەردەمە، شوێندانەری خۆیان هەبوو . لە ئاستی وڵاتانی ناوچە و دەسەڵاتە ئیدۆلۆژیك و نادێموكراتیكەكان، لە ئێستادا كە بەسەر كۆمەڵگادا سەپێنراون، بۆتە هۆی ئەوە كە دەوڵەمەندی و فراوان بوونی سەرچاوەكانی ژێرخانی ئابووری سەرفی بەهێزكردن و پڕچەك كردنی گرووپە تووندڕەوە ئیسلامی و تێرۆریستەكان كراوە، لە جێگای خزمەت كردن بە تاك و كۆی كۆمەڵگا لە راستای پێشكەتنی دا بركێت . بەڵام لە ئێستادا كە بۆ جارێكی تر رۆژهەڵاتی ناڤین بەرەو ئاڵووگۆڕێكی بنەرەتی چووە و دەچێت، پرسیارێكی گرینگ دێتە ئاراوە كە، چارەنووسی كورد وەك گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت لە ناوچەدا بەرەو چ ئاقارێك دەچێت؟ و پێویستە كورد چۆن خۆی لە گەڵ رەوتی ئاڵووگۆڕەكان، لە راستای دەستەبەركردنی مافەكانی و گەیشتن بە ئامانج ، رێك بخات ؟.
هەر وەك پێشتر ئاماژەم پێدان نەتەوەی كورد لە رۆژهەڵاتی ناڤین وەك گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت، كە خاوەنی نزیك بە 40ملیۆن حەشیمەت، بۆ ماوەی زیاتر لە سەدەیەكە كە خەبات و تێكۆشانی لە پێناو دامەزراندنی كیانێكی سیاسی سەربەخۆ درێژە دەدات و لەو پێناوەشدا بەردەوام لە قووریانی دان دابووە، زۆر جاریش بەرهەمی ئەو تێكۆشانە بۆتە هۆی بنیات نانی دەسەڵاتێكی ناوچەیی نیمچە سەربەخۆ لە شكڵی میرنشین و تا ساڵی 1324ی هەتاوی بەرابەر بە 1946ی زایینی، كە بۆیەكەم جار كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان توانی حكوومەتێكی دێموكراتیك لە شكڵی كۆماری دا دابمەزرێنێت، كە بەداخەوە لە دوای 11 مانگ لە لایەن دەسەڵاتە سەرەرۆكانەوە پلانی لە نێو بردنی دارێژرا و كۆتایی بە تەمەنی هات ، بەڵام لە هەمووی ئەساس تر نەبوونی یەكگرتوویی كورد زەبرێكی بەهێزی لە پەیكەری جوڵانەوەی كورد لەو سەردەمەدا و دەستی دژبەرانی كوردی بۆ هێرش كردنە سەر كۆمار و لە نێو بردنی دەسكەوتەكانی ئاوەڵاتر كرد . ئەمرۆ پاش تێپەڕ بوونی چەندین دەیە لە خەبات و تێكۆشان، ئاسۆی بەردەم كورد لە هەموو ئەو بەشانەی كە كوردی بەسەر دا دابەش كراوە، روونتر و پرسی مافی مرۆڤ و شادبوونی نەتەوەكان بە مافەكانیان بە شێوازێكی دێموكراتیك و سەردەمیانە لە هەمووكات زیاتر پێشوازی لێوە دەكرێت و دێموكراسی وەك باشترین میكانیزم بۆ چارەسەر كردنی پرسی نەتەوەكان خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، بەڵام بە لەبەرچاو گرتنی هەرچەشنە بەرژەوەندییەكی تاك و گرووپی، لە سەرووی گشتی، دەبێتە هۆی لێكترازانی هێزی كورد و چارەنووسی كورد بەرەو ئاقارێكی خراپ دەبات . ئەوش دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی كە تا ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناڤین دەرەتان بۆ دەسەڵاتێكی دێموكراتیك و سەقامگیربوونی دێموكراسی نەرەخساوە، بۆیە تا ئێستاش فكرییەتی شۆفێنیانە بە سەر بەشێكی زۆر لە دەسەڵاتدارانی وڵاتانی ناوچە دا حاكمە، ئەوەش دەرخەری ئەو راستییە كە ئەگەرچی دێموكراسی میكانیزمێكی گونجاوە بۆ رێكخستنی كۆمەڵگا، بەڵام ئەگەر تاكەكانی كۆمەڵگا نەتوانن ئەسڵەكانی دێموكرسی لە خۆیان دا پەروەردە بكەن دێموكراسی سەقامگیر نابێت و مانا نادات.
لە ئێستادا ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین زەمینەی پێكهێنانی چەند بەرەیەكی سیاسی وئایینی و ئابووری و... لە خۆ گرتووە و بێگوومان شوێن دانەری ئەم بەرانەش لە سەر كورد و چارەنووسیچ وەك هێز و چ وەك نەتەوە دەردەكەوێت و لە ئیستادا سەرنجی هێزە كوردستانییەكانی بۆ لای خۆی راكێشاوە، و بۆ كوردیش زەروورە بتوانی َ وەك هێزێكی ناوچە خۆی لە گەڵ رەوتی ئەو ئاڵووگۆڕانەدا بگوونجێنێت، بەڵام بەر لە هەر چەشنە هەنگاوێك لەو راستایەدا پێویستە، كورد لە بەرەیەكی نەتەوەیی دا هێزەكانی خۆی رێكبخات . چوونكە لە نەبوونی یەكریزی لە نێو كورددا ، ئاڵووگۆڕەكان دەتوانن ببنە مەترسییەكی گەورە بۆ ئێستا و داهاتووی كورد، بۆیە بە پشت بەستن بە ئەزموونەكانی مێژووی خەباتی كورد، بۆمان دەر دەكەوێت كە نەبەرەی وڵاتانی شیعە مەزهەب و هاوپەیمانە كۆمۆنیستەكانی و نە بەرەی وڵاتانی ئیسلامی و سونە مەزهەب و بەرەی ئیخوان و ..... هتد دەتوانێت وەدیهێنەری ویست وداخوازەكانی گەلی كورد بێت . بەڵكوو بۆ كورد گرینگە بتوانێ خۆی لە یەكریزییەكی نەتەوەیی و بە قەبووڵكردنی هەرچەشنە جیاوازی بۆچوونێك كە خزمەت بە كۆمەڵگای كوردستان دەكات ببینێتەوە و لە گەڵ هەر ئاڵووگۆڕێك دا بتوانی بەرژەوەندی كورد لە سەر بنەمای پاراستنی یەكریزی خاكی كورد و بەها نەتەوەئییەكانی بپارێزێت . چوونكە لە نەبوونی یەكریزی لە ناو هێزەكانی كورد، هەم گووشارەكان بۆ سەر كورد زیاد دەبێت، و هەمیش كورد بە لەبەرچاو گرتنی بەرژەوەندی گرووپی یان هێزێك، مەجال دەرەخسێنی بۆ لایەنەكان تاكوو دەست بخەنە نیو سەروەرییەكانی كورد و ئەگەری داهاتوویەكی پر لە مەترسی و قەیراناوی بۆ تاك و كۆی كوردستان، بە دواوە دەبێت، كە هەمان مێژوو دووپات كردنەوە و هاڕینی كورد لە نێو دوو بەرداشی سەفەوی و عوسمانییەكی تر و لە قالبێكی تردا دەبێت.
رۆژهەڵاتی ناڤین چ لە رابردوو و چ لە ئێستادا، یەكێك لە ئاڵۆزترین و پڕكیشەترین ناوچەكان بووە كە توانیویەتی سەرنجی زۆربەی پێكهاتە جۆراوجۆرەكانی وڵاتان بۆ لای خۆی رابكێشێت و لە دوونیای سیاسەت دا بۆتە پرسێكی گرینگ، بۆ لێكۆلینەوە و هەڵسەنگاندن و لە دونیای راگەیاندن دا توانیویەتی مانشێتی هەواڵ و بابەتەكانی رۆژ بۆخۆی تەرخان بكات و .....هتد. لە ئێستاشدا دەتوانین بڵێین كە، یەكێك لە قەیراناوی ترین و پڕ رووداوترین ناوچەیە كە لە حاڵی ئاڵوگۆڕی بنەڕەتی دایە و زۆربەی نەتەوەكانی ئەم ناوچەیە چاوەڕوانی شاد بوون بە مافەكانیان و ئەم ئاڵووگۆرە بە هەڵێكی گوونجاو بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان دەزانن .
سەبارەت بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و بوونی كیشە و ناكۆكی تێیدا، گەلێك هۆكار هەن كە دەتوانین بە ماكەی سەرهەڵدانی ئەم كیشە و قەیرانانە وەسف بكرێن، كە دەتوانین ئاماژە بە : فرە نەتەوەبوون و فرە بۆچوونی پێكهاتەكانی ئەم ناوچەیە، فرە ئایینی و زاڵ بوونی ئیدئۆلۆژی ئایینی بە سەر پێكهاتەكانی ناوچە و لایەنێكی تریش كە بێگوومان كاردانەوەی هەبووە لە گۆڕانكارییەكانی رابردوو و ئێستادا، دەوڵەمەندی و بەرفراوانی سەرچاوەكانی سرووشتی وزە و ژێرخانی ئابووری بەهێز، لەوڵاتانی ئەم ناوچەیە دایە.
بە پشت بەستن بەم تایبەتمەندییانە دەتوانین بلێین، لە زۆربەی وڵاتانی ناوچەدا وا هەیە كە چەندین نەتەوە و كەمە نەتەوەی تێدا دەژین، كە هەتا ئێستاش كەمە نەتەوەكان نەیان توانیوە مافەكانی خۆیان دەستەبەر كەن ، بەڵام بەردەوام خوازیار و لە هەوڵی دەستەبەركردنی مافەكانیان دان، كەچی تا ئێستا لە لایەن زۆرینە نەتەوەكانەوە ئەو ئەقلییەتە جێگیر نەبووە كە بتوانن دان بە بوونی داخوازی و مافی كەمە نەتەوەكان دابنرێت ، بەڵكوو بەردەوام وەك مەترسییەك لە راستای نەمانی بەرژەوەندییەكانیان چاو لەو مەسەلەیە كراوە . ئەوەش بۆتە هۆی سازبوونی بەگژ یەكداچوون و شەڕ و پێكدادانی چەندین ساڵە كە هەتا ئیستاش دەرفەتی كەش و هەوایەكی ئارامی لەو ناوچەیەدا نە خوڵقاندووە .
لە لایەكی تروە فرە ئایینی و زاڵبوونی ئیدئۆلۆژی مەزهەبی و ئایینی بە سەر تاك و كۆی پێكهاتەكانی ئەم ناوچەیە، بۆتە هۆی پەروەردەكردنی بیری تاك و كۆی دانیشتووان، بە فكرییەتێكی سەدەكانی ناوەڕاست و سەردەمی جاهلییەت ، چوونكە سەردەم دارانی ناوچە هەمووكات بۆ سەپاندنی دەسەڵات و فراوان بوونی، بیرۆكەی ئایینی و مەزهەبیان وەك بەهێزترین چەك بۆ لە نێو بردنی بۆچوون و ئیدەی جیاواز بەكار هێناوە، كە سەرهەڵدانی ئەم بیرۆكەیە ئەگەر زۆر نەگەرێینەوە بۆ رابردوو، دەتوانین بڵێین دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دەسەڵاتدارەتی دوو دەسەڵاتی بەهێزی ئایینی لە ناوچە دا، واتا عوسمانی سوننە و سەفەوی شیعە كە هەر كامیان لە پێناو فراوان كردنی دەسەڵاتیاندا كەڵكیان لە مەسەلەی ئایینی و مەزهەبی بۆ بەگژیەكداكردنی تاك و كۆی نەتەوە و كەمە نەتەوەكان لە ناوچە دا، كە بوو بە دەستپێكی بەفەرمی دابەش كردنی خەڵك و خاكیان لە نێو وڵاتاندا، كە تاكوو ئێستاش بەرهەمی ئەو دووبەرەكی و شەڕی ئایینییە رۆژانە شەقامەكان بە خوێینی كەسانی مەدەنی و بێ دیفاع شەڵاڵی خوێن دەكەن .
لایەنێكی تر كە بۆ هەر وڵاتێك جێگای بایەخ و شوێن دانەری هەیە لە راستای پێشكەوتن و گەشەسەندنی ئەو وڵاتە، بوونی سەرچاوەی سرووشتی بەهێز و ژێرخانی ئابووری وەك : نەوت و گاز و ...هتدیە، كە بەداخەوە لە رۆژهەڵاتی ناڤین دا سەرەرای زۆربوونی ، بەڵكوو بۆتە مایەی نائارامی و بڕینی چاوی تەماع لە لایەن وڵاتانی رۆژئاواییەوە راستای دەست بەسەر داگرتن بەرژەوەندییە بازەرگانییەكانیان، كە لەم راستایەدا وڵاتانی رۆژئاوایی بە شێوەیەكی بەرچاو توانیویانە بەرژەوەندییەكانی خۆیان مسۆگەر بكەن، كە دەبینین هەمووكات پرسەكانی مافی مرۆڤ و پێشێل كردنی مافەكانی تاك و كۆی نەتەوەكان بۆتە قووربانی سات وسەودای بازەرگانی نێوان وڵاتانی زڵهێز لە رۆژئاوا و رێككەوتنی لە گەل زۆرینە نەتەوەكانی ناوچە، لە سەربنەمای لە نێو بردن و كپ كردنی دەنگی كەمە نەتەوەكان یان لاوازكردنیان ، كە بۆ وێنە، دەتوانین ئاماژە بە رێكەوتنەكانی ئەماسییە، زەهاو، لۆزان و ..هتد، لە نیوان عوسمانی و سەفەوی كە بەپشتیوانی وڵاتانی زلهێزی رۆژئاوایی لە سەر نەتەوەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و یەك لەوان نەتەوەی كورد كە جێ بە جێ كراون بكەین . كە بەداخەوە نەبوونی ئەزموون و ئاگایی سیاسی لە لایەك و هەروەها نەبوونی هەستی نەتەوایەتی یان لاوازبوونی لە نێو كورددا لەو سەردەمە، شوێندانەری خۆیان هەبوو . لە ئاستی وڵاتانی ناوچە و دەسەڵاتە ئیدۆلۆژیك و نادێموكراتیكەكان، لە ئێستادا كە بەسەر كۆمەڵگادا سەپێنراون، بۆتە هۆی ئەوە كە دەوڵەمەندی و فراوان بوونی سەرچاوەكانی ژێرخانی ئابووری سەرفی بەهێزكردن و پڕچەك كردنی گرووپە تووندڕەوە ئیسلامی و تێرۆریستەكان كراوە، لە جێگای خزمەت كردن بە تاك و كۆی كۆمەڵگا لە راستای پێشكەتنی دا بركێت . بەڵام لە ئێستادا كە بۆ جارێكی تر رۆژهەڵاتی ناڤین بەرەو ئاڵووگۆڕێكی بنەرەتی چووە و دەچێت، پرسیارێكی گرینگ دێتە ئاراوە كە، چارەنووسی كورد وەك گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت لە ناوچەدا بەرەو چ ئاقارێك دەچێت؟ و پێویستە كورد چۆن خۆی لە گەڵ رەوتی ئاڵووگۆڕەكان، لە راستای دەستەبەركردنی مافەكانی و گەیشتن بە ئامانج ، رێك بخات ؟.
هەر وەك پێشتر ئاماژەم پێدان نەتەوەی كورد لە رۆژهەڵاتی ناڤین وەك گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت، كە خاوەنی نزیك بە 40ملیۆن حەشیمەت، بۆ ماوەی زیاتر لە سەدەیەكە كە خەبات و تێكۆشانی لە پێناو دامەزراندنی كیانێكی سیاسی سەربەخۆ درێژە دەدات و لەو پێناوەشدا بەردەوام لە قووریانی دان دابووە، زۆر جاریش بەرهەمی ئەو تێكۆشانە بۆتە هۆی بنیات نانی دەسەڵاتێكی ناوچەیی نیمچە سەربەخۆ لە شكڵی میرنشین و تا ساڵی 1324ی هەتاوی بەرابەر بە 1946ی زایینی، كە بۆیەكەم جار كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان توانی حكوومەتێكی دێموكراتیك لە شكڵی كۆماری دا دابمەزرێنێت، كە بەداخەوە لە دوای 11 مانگ لە لایەن دەسەڵاتە سەرەرۆكانەوە پلانی لە نێو بردنی دارێژرا و كۆتایی بە تەمەنی هات ، بەڵام لە هەمووی ئەساس تر نەبوونی یەكگرتوویی كورد زەبرێكی بەهێزی لە پەیكەری جوڵانەوەی كورد لەو سەردەمەدا و دەستی دژبەرانی كوردی بۆ هێرش كردنە سەر كۆمار و لە نێو بردنی دەسكەوتەكانی ئاوەڵاتر كرد . ئەمرۆ پاش تێپەڕ بوونی چەندین دەیە لە خەبات و تێكۆشان، ئاسۆی بەردەم كورد لە هەموو ئەو بەشانەی كە كوردی بەسەر دا دابەش كراوە، روونتر و پرسی مافی مرۆڤ و شادبوونی نەتەوەكان بە مافەكانیان بە شێوازێكی دێموكراتیك و سەردەمیانە لە هەمووكات زیاتر پێشوازی لێوە دەكرێت و دێموكراسی وەك باشترین میكانیزم بۆ چارەسەر كردنی پرسی نەتەوەكان خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، بەڵام بە لەبەرچاو گرتنی هەرچەشنە بەرژەوەندییەكی تاك و گرووپی، لە سەرووی گشتی، دەبێتە هۆی لێكترازانی هێزی كورد و چارەنووسی كورد بەرەو ئاقارێكی خراپ دەبات . ئەوش دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی كە تا ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناڤین دەرەتان بۆ دەسەڵاتێكی دێموكراتیك و سەقامگیربوونی دێموكراسی نەرەخساوە، بۆیە تا ئێستاش فكرییەتی شۆفێنیانە بە سەر بەشێكی زۆر لە دەسەڵاتدارانی وڵاتانی ناوچە دا حاكمە، ئەوەش دەرخەری ئەو راستییە كە ئەگەرچی دێموكراسی میكانیزمێكی گونجاوە بۆ رێكخستنی كۆمەڵگا، بەڵام ئەگەر تاكەكانی كۆمەڵگا نەتوانن ئەسڵەكانی دێموكرسی لە خۆیان دا پەروەردە بكەن دێموكراسی سەقامگیر نابێت و مانا نادات.
لە ئێستادا ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین زەمینەی پێكهێنانی چەند بەرەیەكی سیاسی وئایینی و ئابووری و... لە خۆ گرتووە و بێگوومان شوێن دانەری ئەم بەرانەش لە سەر كورد و چارەنووسیچ وەك هێز و چ وەك نەتەوە دەردەكەوێت و لە ئیستادا سەرنجی هێزە كوردستانییەكانی بۆ لای خۆی راكێشاوە، و بۆ كوردیش زەروورە بتوانی َ وەك هێزێكی ناوچە خۆی لە گەڵ رەوتی ئەو ئاڵووگۆڕانەدا بگوونجێنێت، بەڵام بەر لە هەر چەشنە هەنگاوێك لەو راستایەدا پێویستە، كورد لە بەرەیەكی نەتەوەیی دا هێزەكانی خۆی رێكبخات . چوونكە لە نەبوونی یەكریزی لە نێو كورددا ، ئاڵووگۆڕەكان دەتوانن ببنە مەترسییەكی گەورە بۆ ئێستا و داهاتووی كورد، بۆیە بە پشت بەستن بە ئەزموونەكانی مێژووی خەباتی كورد، بۆمان دەر دەكەوێت كە نەبەرەی وڵاتانی شیعە مەزهەب و هاوپەیمانە كۆمۆنیستەكانی و نە بەرەی وڵاتانی ئیسلامی و سونە مەزهەب و بەرەی ئیخوان و ..... هتد دەتوانێت وەدیهێنەری ویست وداخوازەكانی گەلی كورد بێت . بەڵكوو بۆ كورد گرینگە بتوانێ خۆی لە یەكریزییەكی نەتەوەیی و بە قەبووڵكردنی هەرچەشنە جیاوازی بۆچوونێك كە خزمەت بە كۆمەڵگای كوردستان دەكات ببینێتەوە و لە گەڵ هەر ئاڵووگۆڕێك دا بتوانی بەرژەوەندی كورد لە سەر بنەمای پاراستنی یەكریزی خاكی كورد و بەها نەتەوەئییەكانی بپارێزێت . چوونكە لە نەبوونی یەكریزی لە ناو هێزەكانی كورد، هەم گووشارەكان بۆ سەر كورد زیاد دەبێت، و هەمیش كورد بە لەبەرچاو گرتنی بەرژەوەندی گرووپی یان هێزێك، مەجال دەرەخسێنی بۆ لایەنەكان تاكوو دەست بخەنە نیو سەروەرییەكانی كورد و ئەگەری داهاتوویەكی پر لە مەترسی و قەیراناوی بۆ تاك و كۆی كوردستان، بە دواوە دەبێت، كە هەمان مێژوو دووپات كردنەوە و هاڕینی كورد لە نێو دوو بەرداشی سەفەوی و عوسمانییەكی تر و لە قالبێكی تردا دەبێت.
