٣٣ ساڵ بەرلە ئێستا كە دیكتاتۆریەتی سیستمی پاشایەتی هیچ بوارێكی بۆ ژیانێكی ئازادانە و سەربەستانە نەهێشتبۆوە و ئیرادەی تاك لە كایەكانی ژیانی سیاسی و بەڕێوەبەریی وڵاتدا لە خاچ درابوو، لەو كاتەدا بوو كە چین و توێژەكانی كۆمەڵگای ئێران بە رەنگ و دەنگی جیاوازەوە راپەڕین و سیستمی پاشایەتییان تێك رووخاند. بەرهەمی
ئەو راپەڕینە لەلایەن گرووپێكی ئیدۆلۆژیكەوە كە توانیان لە رێگەی هەستی مەزهەبییەوە سەرنجی زۆرینەی كۆمەڵگای ئێرانی بۆلای خۆیان رابكێشن، پاوان كرا و دواتر لەژێر ناوی كۆماری ئیسلامی ئێران درێژەیان بە بەرنامەو ئامانجەكانیان دا. لە رووداوەكانی سێ دەیەی رابردووی ئێراندا چەندین پرس هاتۆتە ئاراوە كە بە رادەی خۆی كاریگەریی لەسەر سیاسەتی رێژیمەكە و خەڵكی ئێران داناوە، تەنانەت بە شێوەیەكی دانەبڕاو بۆتە جێی مشتومڕی وڵاتانی ناوچە و جیهان. مەسەلەی هەڵبژاردنەكان لە ئێراندا یەك لەو پرسە گرنگانەیە كە پێیوەندیی راستەوخۆی هەیە بە سیستمی بەڕێوەبەری، یاسادانان و بڕیاردان لەو وڵاتەدا. هەڵبژاردنەكان كەلە روخسار و ناوەڕۆكدا یەك ناگرنەوە نەك سروشتی نیە، بەڵكوو ئامانجدار و بە مەبەست پیادە دەكرێ. كۆماری ئیسلامی لە رەشەممەی ئەمساڵدا نۆهەمین خولی هەڵبژاردنی نوێنەرانی مەجلیس بەڕێوە دەبات و شەقامی ئێرانی بە هەموو پێكهاتەكانیەوە لەلایەك و ئۆپۆزیسیۆنی ناوخۆیی و دەرەكیش لەلایەكی دیكەشەوە هەڵوێستەی خۆیان هەیە و زۆربەی راگەیەنە گشتییەكانیش تا ئێستا ئاماژەیان بەوە كردووە كە ئەو كارەی رێژیم لەگەڵ بایكوت بەرەوڕوو دەبێت. لەو بابەتەدا دەمهەوێ بە كورتی ئاماژە بە چەند لایەنێكی ئەو مەسەلەیە بكەم كە بۆ بایكوت دەبێتە رێگە چارە.
پێش لە هەر شت دەمهەوێ بڵێم كە بەداخەوە ئەو یەك هەڵوێستییە نیشانەی یەك هەڵوێستی و هاوئاهەنگیی تەواوی لایەنەكان نیە، بەڵكوو ناكۆكی و جیاوازیی ریشەیی بەرچاو لەژێر پەردەی ئامانجێكی هاوبەشدا كە دژایەتیی كۆماری ئێسلامیی ئێراندا خۆی حەشار داوە. ئەوەش بۆ خۆی باسێكی ترە كە من لێی دەگەڕێم.
كە دێینە سەر باسی هەڵبژاردن لە كۆماری ئیسلامیی ئێراندا پێویستە لەباری یاساییەوە ئاوڕێك لە ستراكتۆری رێژیمەكە بدەینەوە و دەسەڵاتەكان دەست نیشان بكەین و پۆلێن بەندیی ئۆرگانەكان لەسەرەوە بۆ خوارەوە بكەین. كۆماری ئیسلامیی ئێران رێژیمێكی ئیسلامی لەسەر بنەمای مەزهەبی شیعەی (جەعفەری) دوازدە ئیمامییە و باوەڕدارە بەوەی كەلە غیابی ئیمامی زەماندا رەهبەر ریبەرایەتیی دەكات. ئەو سیستمە بانگەشە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی دەكات و فراوان كردنی سنووری دەسەڵاتەكەی بە ئەركێكی ئایینی چاو لێدەكات. كەواتە باڵاترین دەسەڵات لە ئێراندا رەهبەری رێژیمە كە بەپێی یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامیی ئێران فەرماندەی گشتی هەموو سوپا و هێزە نیزامییەكانە، سیاسەتی گشتی وڵات دیاری دەكات بە راوێژ لەگەڵ كۆڕی دیاری كردنی بەرژەوەندییەكانی نیزام، چاوەدێری سەر سێ دەسەڵاتەكەی بەڕێوەبەری، دادوەری و یاسادانانە، بەرزترین پۆستی دەسەڵاتی دادوەرییە، دیاریكەری سیاسەتە گشتییەكانی نیزامە، نیوەی ئەندامانی شورای نیگەهبان دادەنێ، یەكلا كەرەوەی‌كێشەكان و رێكخەری پێوەندیی نێوان هەر سێ روكنەكەی دەسەڵات (یاسادانەر، جێبەجێ كردن و داد)ە، سەرۆكی رێكخراوی دەنگ و رەنگی كۆماری ئیسلامی ئێرانە و هاوكات فەرمانی راگەیاندنی شەڕ و ئاشتی و راپرسی دەر دەكات. رەهبەری لە كۆماری ئیسلامیدا بە بەراورد لەگەڵ شێوەی خەلافەتداری لە ئیسلامدا پلەیەكی باڵاتری هەیە و هیچ سنوورێك بۆ دەست لەكار كێشانەوەی‌لە ئارادا نیە، كە ئەوەش پێچەوانەی خەلافەتدارییە لە ئیسلامدا، چونكە پێناسەی خەلافەت لەلای مەزهەبی شیعە فراوانترە وەك لە تێڕوانینی مەزهەبی سوننە بۆ خەلافەت. خەلافەت لای مەزهەبی شیعە دەكرێت كورت بكرێتەوە بە درێژ بوونەوەی پێغەمبەرایەتی و وتەی خەڵیفە و كردار و بڕیارەكانی بەڵگەن و دەبێت بەهەند وەربگیرێن، بەڵام لای سوننە كاتێك دەبیتە خەڵیفە كە بە فەرمانڕەوا دابنرێت، بەڵام شیعە حكومەت بە بەرهەمێك لە بەرهەمەكانی خەلافەت دادەنێن یان لە بەختەوەریی خەڵكەكەیە كە ئیمام ببێتە فەرمانڕەوا.
پێم وایە كە ئەو پێناسە كورتە لەسەر رێژیمی ئیسلامی ئێران و رەهبەری ئەو رێژیمە زۆر روون پێمان دەڵێ كە هەڵبژاردن و دەنگ هەڵبڕین لە پای چی؟ لە درێژەی بابەتەكەدا دێمە سەر باسی ئۆرگانەكانی وەك شورای نیگەهبان و كۆڕی دیاری كردنی بەرژەوەندییەكانی نیزام كە لەسەرووی مەجلیسی شورای ئیسلامیـەوەن. یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران ١٧٥ ئەسڵ لەخۆ دەگرێ كەلە ساڵی ١٣٥٨ی هەتاوی لەلایەن ئەنجومەنی خوبرەگانەوە داڕێژراو و خرایە دەنگدانی گشتییەوە، دواتر لەساڵی ١٣٦٨ی هەتاوییەوە بە هەندێك دەسكاری وردەوە دووبارە پەسند كرایەوە. دەرچوون لەو یاسایە بە كوفر دەژمێردرێ و سزای زۆر توند و قورسی بۆ دیاری كراوە كەلە ماوەی رابردوودا هەموومان شاهیدی ئەو راستیە بوون.
مەجلیسی شورای ئیسلامی:
یەك لە ئۆرگانەكانی دەوڵەتە كە ٢٩٠ ئەندامی هەیە و ئەركیان یاسادانان و چاوەدێریی كاری‌دەوڵەتە و هەروەها پەسند كردنی یاساكانی وڵاتە لەژێر سایەی یاسای بنەڕەتیدا كە نابێت دژایەتی لەگەڵ حوكمە شەرعی و ئیسلامییەكاندا هەبێت. بۆ دڵنیایی زیاتر شورای نیگەهبان پەسندی ئەو یاسا پەسند كراوانە دەكات. هەر چوار ساڵ جارێك بۆ هەر دەورەیەكی مەجلیس هەزاران كەس لە خەڵكی ئێران بە هەموو پێكهاتەكانیەوە خۆیان ناونووس دەكەن بۆ بەدەستهێنانی ئەندامێتی لە مەجلیسدا. لە هەر وڵاتێكی دێموكراتیكدا تەنانەت لە هەندێ وڵاتی ئیسلامیشدا هەر كەسێك تەمەنی یاسایی خۆی هەبێت واتە لە ١٨ ساڵ بەرەوسەر بۆ هەر پۆستێك كە هەڵبژاردنی بۆ دەكرێ بێ بەربەست دەتوانێ خۆی بپاڵێوێ و بكەوێتە بەر حوكمی گەلەوە، بەڵام لە ئێراندا ئەوە تەواو پێچەوانەیە و لەباری یاساییەوە ئەو مافە پێشێل كراوە. لە یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێراندا هاتووە كە پێویستە ناونوس كراو بكەوێتە ژێر هەڵسەنگاندنی شۆرای نیگەهبان و دەنگی متمانەی ئەو ئۆرگانەی پێویستە بۆ خۆ پاڵاوتن. بە بۆچونی خۆم دەتوانم ئەو كارەی شورای نیگەهبان بە هەڵبژاردنێكی پێش وەختە ناو بنێم كە لەلایەن كەسانی جێی متمانەی خودی رێژیمەكەوە دوور لە دەنگی خەڵك بەڕێوە دەچێ و لەگەڵ ئەوەشدا پاڵێوراو تێیدا مافی نیە بە تەنیا دەنگێك كە دەنگی خۆیەتی پشتیوانی لەخۆی بكات. دەنگدەر و پاڵێوراو لەو هەڵبژاردنە پێش وەختەدا بەدەستی بەتاڵ دێنەدەر. بە مانایەكی تر كەسێك كە دەیهەوێ خۆی بەربژیر بكات پێویستە متمانەی سیستمی ویلایەتی فەقیه مسۆگەر بكات، ئەوجار بكەوێتە بەر دەنگدانێكی خەڵكیەوە، لێرەدا متمانەی خەڵكی یان دەسەڵاتی خەڵكی لە هەنگاوی یەكەمدا دەكەوێتە ژێر پرسیار و متمانەی سیستمی سیاسی یان دەسەڵاتی رێژیم بەسەریدا زاڵ دەبێ. كەواتە بە بەراورد لەگەڵ سادەترین پێناسەی دێموكراسیدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە نە نوێنەری گەل و نە دەسەڵاتی گەل هیچ رۆڵێكی نیە. لە هەڵبژاردنی دووهەمدا كە پاش هەوڵدانێكی زۆری حكومەت لە هەڵاواردنی پاڵێوراوان چەندین ئاستەنگ بۆ دەنگدەر و پاڵێوراو دێتە پێش وەك ترساندن و هەڕەشە كردن لە بەشداری نەكردنی خەڵك، میلیتاریزە كردنی تەواوی ناوچەكان و ئامادە باشی رانەگەیەنراو، بەرتەسك كردنەوەی بانگەشەی پاڵێوراو بۆ كۆكردنەوەی دەنگ و هتد، لەگەڵ ئەوانەشدا كەسی جێ مەبەستی رێژیم مافی كەڵك وەرگرتنی لە هەموو ئامرازەكانی دەوڵەتی هەیە بۆ بانگەشە و رۆڵی رێبەرdی رێژیم وەك بڕیاردەری یەكەمی ئەو وڵاتە كە رەوایی و متمانەكەی لە دەسەڵاتی تاكەكانی كۆمەڵگادا نیە بێ لایەنانە نیە. لەلایەكی دیكەشەوە ساختەكاری و گۆڕانكاری لە ئەنجامی هەڵبژاردن لە بەرژەوەندdی پاڵێوراوانی رێژیمدا دەكەوێتە خانەی پارێزگاری لە نیزام و هێشتنەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران. لە ئەنجامدا ٢٩٠ كەس كە نوێنەرایەتی خەڵكانی وڵاتێكی زیاتر لە حەفتا میلیۆنی دەكەن مافیان نیە هیچ بڕیار و گەڵاڵەیەك پەسند بكەن و بیخەنە بواری جێبەجێ كردنەوە، هەتا بەپێی چەند مادەیەكی یاسای بنەڕەتی (٩٢،٩٣،٩٤،٩٥،٩٦،٩٧،٩٨،٩٩ و ١٠٠) شۆرای نیگەهبان كە بە شێوەی ئینتسابی لە ١٢ كەس پێكهاتووە، پەسندی نەكا متمانەی یاسایی وەرناگرێ، كەوابوو ئەو مەجلیسە چ رەواییەكی هەیە؟
لە هەڵبژاردنی مەجلیسدا دێموكراسی و ئازادی دوو چەمكی نامۆن و ئاوێتەی هەڵبژاردن نابن. لێرە دایە كە هەڵبژاردن لە كۆماری ئیسلامیی ئێراندا پێناسەیەكی دیكە وەخۆ دەگرێ و بە تەواوی لەگەڵ چەمكی راستەقینەی هەڵبژاردن دژایەتی هەیە و بە ئاراستەیەكی پێچەوانە دەڕواتە پێش. كۆماری ئیسلامی تا ئێستا نەك بایەخێكی بۆ دێموكراسی و ماف و ئازادییەكانی مرۆڤ دانەناوە، بەڵكوو لە راستای دژایەتی سیستمە دێمۆكرات و ئازادەكان و رەت كردنەوەی باڵادەستیی مرۆڤەكان لە بنیاتی كۆمەڵگا لەسەر بنەمای ئیرادە و یاسا مرۆییەكان هەنگاوی ناوه.
پرسیار ئەوەیە كە ئایا لە رێگەی هەڵبژاردن لە ئێرانێكی وەهادا شاهیدی هاتنەدیی دێمۆكراسی یان گۆڕینی دەسەڵاتی رەهای رێژیم دەبین؟ شاهیدی رەنگدانەوەی دەنگی خەڵك لە كاری حكومەتدا دەبین؟ ئەگەر وەڵامی جیاوازیش هەبێ بۆ ئەو پرسیارە، بەڵام راستترین و واقعی ترینیان ئەوەیە كە دەڵێ نەخێر. تەنانەت چەند بارە بوونەوەی هەڵبژاردنیش ناتوانێ بە مانای بوونی دێمۆكراسی بێت. لە ئێراندا بۆ ئەندامانی مەجلیسی شۆرای ئیسلامی و بۆ سەركۆمار هەڵبژاردن دەكرێت. هەنگاوەكان هەمان هەنگاون، بەڵام هەڵبژاردنی سەركۆماری زیاتر كاری لەسەر دەكرێت و گرینگترە بۆ رێژیم، هەر بۆیە لە هەر دووكیاندا گیانی ریژیم بە سەلامەت و بێ زیان دێتە دەر. بۆ هەر كەسێك كە خەڵكی ئێرانە، بەڵام دەست و پێوەندیی رێژیم نیە نكۆڵی ناكا لەوەی كە هەڵبژاردنەكان قۆرخ كراون و مەجلیس ئۆرگانێكی ویلایەتی فەقیه و سەركۆماریش نوێنەری پلە هەشت و نۆی رێژیمی ویلایەتی فەقیهە. ئەگەر ئێمە گریمانەی‌ئەوە بكەین كە مەجلیس خەڵكیە و سەركۆماریش نوێنەری ویلایەتی فەقیه نیە چ دەسكەوتێكمان دەبێ. مەجلیس چ ئیرادەیەكی دەبێ؟ چەندین پرسیاری دیكە مەتەڵی هەڵبژاردنن كە هەڵهێنانی وەڵامەكەی بۆ كۆمەڵگای ئێرانی بەتایبەتی و بیرورای گشتی بە گشتی ئاسان نیە، یان نایانهەوێ لێی تێبگەن. ئەوەش بە بۆچوونی من بەرەنجامی ناكۆكیی سیاسیی نێوان ئۆپۆزیسیۆنی ناوخۆ و مشتومڕی وڵاتانی ناوچە و جیهان لەسەر بەرژەوەندییەكانیان هۆكاری سەرەكین بۆ خۆ لادان لە راستییەكان.
ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ئەرك و دەسەڵاتی مەجلیس و ئەندامەكانی بكەین بۆمان دەردەكەوێ كە هەڵبژاردن فۆرمالیتەیە و بێدەسەڵات دێتە دەر. بڕیارەكانی مەجلیس بڕیاری یەكلاكەرەوە نین، دەسەڵاتی مەجلیس سنوردار و بەرتەسكە، مەجلیس لە پلەی پێنجەم و شەشەم دێ لە بڕیاردان و یاساداناندا و تەنانەت مافی قسە كردن لەسەر ئۆرگانەكانی سەرەوەتریشی نیە تا خۆی لەو ژێر فەرمانییە بێنێتە دەر. شۆرای نیگەهبان لەو دیارترین ئۆرگانانەیە كە پێوەندیی راستەوخۆی بە مەجلیسەوە هەیە. 12ئەندام كە نیوەیان یاسادانەرن و لەلایەن دەسەڵاتی دادوەری (بەرپرسی ئەو دەسەڵاتەش راستەوخۆ لە لایەن رێبەرەوە دادەنرێ) بە مەجلیس پێشنیار دەكرێن و دەنگی متمانەیان بۆ وەردەگیرێ. نیوەكەی تریان فەقیهن كە راستەوخۆ لەلایەن رێبەرەوە دادەنرێن.
ئەركی ئەو ئۆرگانە ئینتسابییەی رێژیم بریتییە لە هەڵاوێرانی ئەو كەسانەی بە مەبەستی ئەندامێتی لە پەرلەمان یان بوون بە سەركۆمار خۆیان ناونووس كردووە، واتە متمانە بەخشین بەو كەسەی كە رێباز و سیستمی ویلایەتی فەقیه و رێبەر و ئەنجومەنی خوبرەگانی قبووڵە، ئەگینا بە پێچەوانەوە مافی نابێت خۆی‌بپاڵێوێت. پێداچوونەوە بە هەموو ئەو بڕیارانەی كەلە لایەن مەجلیسەوە پەسند كراون ئەركێكی دیكەی ئەو ئۆرگانەیە. هەر بڕیارێكی مەجلیس كە دژایەتی لەگەڵ یاسا ئیسلامییەكان هەبێ رەت دەكرێتەوە كە یاسای ئیسلامیش لە دیدی ئەوانەوە پێناسەی تایبەت بە خۆی هەیە. مەجلیسێك ئەگەر بۆی نەبێ لە یاسای ناوەندێكی تر یان تەنها شەخسێك دەر بچێت، شوێنی یاسادانان نیە. لەهەر وڵاتێكدا هەڵبژاردن بۆ ئەو ناوەندە دەكرێ كە بڕیاردەری یەكەمە یان شوێنی یاسادانانیەتی، واتە هیچ دەسەڵاتێكی سەرەوەتر نیە كە بەربەستی بێنێتە پێش، بەڵام لە ئێراندا ئەوە پێچەوانەیە. هەڵبژاردن لەژێر چەتری رێبەر و ئۆرگانە چەسپاو و نەگۆڕەكاندا دەكرێ كە لەو سێ دەیەی رابردوودا بچووكترین ئئاڵوگۆڕیان تێدا پێكنەهاتووە. سەرباری ئەوانەش دەبینین كە هەموو جومگە سیاسی، سەربازی، ئەمنییەتی، یاسایی، ئابووری، ئایینی و هتد كۆمەڵگایان كۆنتڕۆڵ كردووە و بچووكترین دەرفەتیان بۆ ئاڵوگۆڕ و هێنانەكایەی سیستمێكی دیكە یان چاكسازی و نوێبوونەوە تەنانەت لە خودی سیستمەكەشدا نەهێشتۆتەوە.
لە وەها بارودۆخێكدا ئەگەر مەجلیس زەربی سفر نەكەین دەتوانین بڵێین كە مەجلیس ئەو پێویستییە نیە كە كۆمەڵانی خەڵكی پێ فریو بدرێ یان مافیان پێشێل بكرێ. دەتوانرێ لە جیاتی هەڵبژاردن بۆ مەجلیس هەڵبژاردن بۆ رێبەریی رێژیم، ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی نیزام، مەجلیسی خوبرەگان وە شۆرای نیگەهبان ئەنجام بدرێ.
چۆن دەبێ بڕیاری مەجلیسێك كە متمانەی خەڵكی هەیە بكەوێتە ژێر بڕیاری چەند كەسێك كە هیچ رەواییەكیان نیە؟ لەلایەكی دیكەوە قسە لەسەر ئەوە نیە كام نوێنەر باشە و كامیان خراپە، ئەگەر باشترین و سادقترین كەسەكان بۆ مەجلیس هەڵبژێرن، تێكڕای ئەوانە بڕیارێك پەسند بكەن لە بەرژەوەندیی خەڵك بێ و بە خواستی رێژیم نەبێ، ئەوا دەچێتە بەر نەشتەری شۆرای نیگەهبان، ئەگەر لەوەش زیاتر خۆڕاگری بكەن و كێشە بكەوێتە نێوان مەجلیس و شورای نیگەهبان ئەوا بە شێوەیەكی یاسایی ناوەندێكی دیكە خۆ قوت دەكاتەوە كە میانجیگیری هەر دووكیان دەكات بە رواڵەت، بەڵام لە ئەسڵدا هەمان پشتیوانیی شورای نیگەهبان و نیزامەكەیە كە بە كۆڕی دیاری كردنی بەرژەوەندییەكانی نیزام ناسراوە. ئەو ئۆرگانەش لە ساڵی ١٣٦٨ی هەتاوییەوە پاش چاوخشاندنەوە بە یاسای بنەڕەتی ئێراندا وەك یەكێك لە ئۆرگانە رەسمییەكانی رێژیم بە هەژمار هات و ئەرك و دەسەڵاتی تایبەت بە خۆی پێدرا كە بریتی بوون لە: بەرپرسیارێتی لە هەڵوێست وەرگرتن لە سیاسەتە گەورەكانی (كلان) دەرەوە و ناوخۆی ئێران، چارەسەریی كێشەی نێوان سێ روكنەكەی دەسەڵات، دانانی پلانی٢٠ ساڵە و چاوەدێری كردن بەسەر شێوەی جێبەجێ كردنیدا. ئەو ئۆرگانە كە ژمارەی ئەندامەكانی بە لایەنی زۆرەوە لە ٤٥ كەس تێپەڕ ناكات بڕیار لەسەر چارەنووسی بڕیاری نوێنەرانی هەموو ئێران دەدات. ئەگەر چارەسەر كردنی هەمان كێشە لەو دەسەڵاتەش بەدەر بوو ئەوا دەكەوێتە ژێر بڕیاری ئیمام یان رێبەر. لە راستیشدا گەیشتینە ئەو ئەنجامەی كە دەسەڵاتی ئیمام یان رێبەر لە دەسەڵاتی خەڵیفەی موسوڵمانان زۆر زیاترە و زەحمەتە كە دژایەتی بكرێت. بۆیە دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە پێویستە خاڵێك دابنرێ و كۆتایی بەو شێوە لە فەرمانڕەوایی بهێنرێت و دەسپێكی سیستمێكی دێموكرات و ئازاد كە سەرچاوەكەی ئیرادەی خەڵك بێ، مژدەی بووژانەوە و گەشەی ئاسۆ و هیواكانی وڵاتمان پێ بدات. رێژیمی ویلایەتی فەقیه بە هەموو شێوەیەك و لە هەر تەرفەندێك كەڵكی وەرگرتووە بۆ ئەوەی بتوانێ لە رێگەی بەشداری خەڵكەوە روویەكی شارستانییانە و ئازادانە بداتە رەوتی كارەكانی خۆی و لە بەرامبەریشدا زۆر بێ بەزەییانە دەنگی خەڵك كپ بكات و ئەوەی خواستی خۆیەتی ئەو بەسەر خەڵكدا بسەپێنێ.
لەو باسەدا پێویستە زۆر بە كورتی ئاماژە بە لێكدانەوە و دووربینی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران بكەم كە مێژوویەكی درێژی لە خەبات ئەزموون كردووە و لە قۆناغە هەستیارەكاندا بە بەرچاو روونییەوە هەنگاوی ناوە. ئەو حیزبە لە سەرەتای هاتنە سەركاری رێژیمی ئاخوندییەوە وەك هێزێكی سیاسیی پێشڕەو دركی بەو راستییە كرد كە هەتا سەرانی رێژیم خاوەنی ئەو بیر و بۆچوونە بن و بەو ئیدئۆلۆژییە چەق بەستووەی كە بڕوایان پێیەتی پلانی داهاتوو دابنێن، دەرەتانی هیچ چەشنە بیركردنەوەیەكی ئازاد و هەڵبژاردنێكی دێموكراتیك ناهێڵێتەوە، ئەوەی رێگاشی پێدەدرێ ئەوەیە كە لەگەڵ فكر و بیری دواكەوتوانەی ئەواندا بێتەوە. كاتێك حیزبی دێمۆكرات هەڵبژاردنەكانی رابردووی تەحریم دەكرد هێندێك كەس و لایەنی سیاسی هەبوون رەخنەیان لەو هەڵوێستەی (حدكا) دەگرت و پێیان وابوو كە دەبێ بۆ بەشداری كردن لە هەڵبژاردن خەڵكی هان بدەین. ئەوان لەسەر ئەو بڕوایە بوون كە بەو جۆرە دەتوانن هەنگاوێك لە ئامانجەكانیان نزیك ببنەوە، دەنگ بە كەسی جێی باوەڕی خۆیان بدەن تا ببێتە نوێنەریان و لە دەرد و مەرگی ئەوان بدوێ، داكۆكی لە ماف و ئازادییەكانیان بكا. ئەگەر بە شێوەیەكی ساكار بڕوانینە ئەو بۆچونە شتێكی دروستە، هەروەك پێشتر ئاماژەم بۆ كردووە ئەوكات بۆت دەردەكەوێ كە ئەوە دروست نیە و لە رێگەی بەشداری كردن نەك بە ماف و ئازادییەكانی خۆیان ناگەن، بەڵكوو بە بەشداری كردنیان رەوایی بە رێژیم دەدەن، تا پایەكانی دیكتاتۆری خۆی بەهێزتر بكات و شوێنەوارێكیش لە ئازادییە دێمۆكراتیكەكان نەهێڵێتەوە، چونكە شتێك بە ناوی هەڵبژاردن كە رەنگدانەوەی ئیرادەی خەڵك بێ، بە مانای حەقیقی و حقووقی خۆی لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی رێژیمی ئاخوندیدا بوونی نیە. ئەوەی كە زیاتر لە سێ دەیەیە رێژیم لەژێر ناوی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری و ئەندامانی مەجلیسدا دەیكا، لە سیناریۆیەكی چەواشەكارانە زیاتر نیە، ئەویش بۆ بەلاڕێدا بردنی رای گشتیە، تا وا بنوێنێ بڕوای بە بنەماكانی دێمۆكراسی هەیە و بڵێ ئەوەتا خەڵكی وڵات چۆن بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا دەكەن. بەوجۆرە وا بە رای گشتی نیشان دەدا كە رێژیمێكی دێمۆكراتیكە.
ئەنجام ئەوەیە كە بەخۆشیەوە ئێستا ئیدی زۆربەی هەرە زۆری كۆمەڵانی خەڵكی ئێران و ئۆپۆزسیۆنی نێوخۆیی و دەرەكی بە لایەنگرانی كۆماری ئیسلامیشەوە گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی كە كۆماری ئیسلامی رێژیمێك نیە چاكسازی تێدا بكرێ و هەڵبژاردن لەنێو فەرهەنگی كۆماری ئیسلامیدا بوونی نیە، هەتا ئەوكاتەی یاسای بنەڕەتیی ئێران ئاڵوگۆڕی بەسەردا نەیەت و ئەو سیستمە نەگۆڕدرێ هەڵبژاردن مانا و واتای‌تەواوی‌خۆی‌ناگەیەنێ. كەوابوو باشترین رێكار ئەوەیە بە هیچ شێوەیەك لە هەڵبژاردن دا بەشداری نەكرێ، بۆیە دەبێ بە هەموو توانامانەوە هەوڵ بدەین بەرنامە فێڵاویەكانی رێژیم لەقاو بدەین، بۆ ئەوەی جارێك بۆ هەمیشە دەستی ئەو رێژیمە دیكتاتۆر و گەندەڵە روو بكرێت.
* پارێزەر
ئەو راپەڕینە لەلایەن گرووپێكی ئیدۆلۆژیكەوە كە توانیان لە رێگەی هەستی مەزهەبییەوە سەرنجی زۆرینەی كۆمەڵگای ئێرانی بۆلای خۆیان رابكێشن، پاوان كرا و دواتر لەژێر ناوی كۆماری ئیسلامی ئێران درێژەیان بە بەرنامەو ئامانجەكانیان دا. لە رووداوەكانی سێ دەیەی رابردووی ئێراندا چەندین پرس هاتۆتە ئاراوە كە بە رادەی خۆی كاریگەریی لەسەر سیاسەتی رێژیمەكە و خەڵكی ئێران داناوە، تەنانەت بە شێوەیەكی دانەبڕاو بۆتە جێی مشتومڕی وڵاتانی ناوچە و جیهان. مەسەلەی هەڵبژاردنەكان لە ئێراندا یەك لەو پرسە گرنگانەیە كە پێیوەندیی راستەوخۆی هەیە بە سیستمی بەڕێوەبەری، یاسادانان و بڕیاردان لەو وڵاتەدا. هەڵبژاردنەكان كەلە روخسار و ناوەڕۆكدا یەك ناگرنەوە نەك سروشتی نیە، بەڵكوو ئامانجدار و بە مەبەست پیادە دەكرێ. كۆماری ئیسلامی لە رەشەممەی ئەمساڵدا نۆهەمین خولی هەڵبژاردنی نوێنەرانی مەجلیس بەڕێوە دەبات و شەقامی ئێرانی بە هەموو پێكهاتەكانیەوە لەلایەك و ئۆپۆزیسیۆنی ناوخۆیی و دەرەكیش لەلایەكی دیكەشەوە هەڵوێستەی خۆیان هەیە و زۆربەی راگەیەنە گشتییەكانیش تا ئێستا ئاماژەیان بەوە كردووە كە ئەو كارەی رێژیم لەگەڵ بایكوت بەرەوڕوو دەبێت. لەو بابەتەدا دەمهەوێ بە كورتی ئاماژە بە چەند لایەنێكی ئەو مەسەلەیە بكەم كە بۆ بایكوت دەبێتە رێگە چارە.
پێش لە هەر شت دەمهەوێ بڵێم كە بەداخەوە ئەو یەك هەڵوێستییە نیشانەی یەك هەڵوێستی و هاوئاهەنگیی تەواوی لایەنەكان نیە، بەڵكوو ناكۆكی و جیاوازیی ریشەیی بەرچاو لەژێر پەردەی ئامانجێكی هاوبەشدا كە دژایەتیی كۆماری ئێسلامیی ئێراندا خۆی حەشار داوە. ئەوەش بۆ خۆی باسێكی ترە كە من لێی دەگەڕێم.
كە دێینە سەر باسی هەڵبژاردن لە كۆماری ئیسلامیی ئێراندا پێویستە لەباری یاساییەوە ئاوڕێك لە ستراكتۆری رێژیمەكە بدەینەوە و دەسەڵاتەكان دەست نیشان بكەین و پۆلێن بەندیی ئۆرگانەكان لەسەرەوە بۆ خوارەوە بكەین. كۆماری ئیسلامیی ئێران رێژیمێكی ئیسلامی لەسەر بنەمای مەزهەبی شیعەی (جەعفەری) دوازدە ئیمامییە و باوەڕدارە بەوەی كەلە غیابی ئیمامی زەماندا رەهبەر ریبەرایەتیی دەكات. ئەو سیستمە بانگەشە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی دەكات و فراوان كردنی سنووری دەسەڵاتەكەی بە ئەركێكی ئایینی چاو لێدەكات. كەواتە باڵاترین دەسەڵات لە ئێراندا رەهبەری رێژیمە كە بەپێی یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامیی ئێران فەرماندەی گشتی هەموو سوپا و هێزە نیزامییەكانە، سیاسەتی گشتی وڵات دیاری دەكات بە راوێژ لەگەڵ كۆڕی دیاری كردنی بەرژەوەندییەكانی نیزام، چاوەدێری سەر سێ دەسەڵاتەكەی بەڕێوەبەری، دادوەری و یاسادانانە، بەرزترین پۆستی دەسەڵاتی دادوەرییە، دیاریكەری سیاسەتە گشتییەكانی نیزامە، نیوەی ئەندامانی شورای نیگەهبان دادەنێ، یەكلا كەرەوەی‌كێشەكان و رێكخەری پێوەندیی نێوان هەر سێ روكنەكەی دەسەڵات (یاسادانەر، جێبەجێ كردن و داد)ە، سەرۆكی رێكخراوی دەنگ و رەنگی كۆماری ئیسلامی ئێرانە و هاوكات فەرمانی راگەیاندنی شەڕ و ئاشتی و راپرسی دەر دەكات. رەهبەری لە كۆماری ئیسلامیدا بە بەراورد لەگەڵ شێوەی خەلافەتداری لە ئیسلامدا پلەیەكی باڵاتری هەیە و هیچ سنوورێك بۆ دەست لەكار كێشانەوەی‌لە ئارادا نیە، كە ئەوەش پێچەوانەی خەلافەتدارییە لە ئیسلامدا، چونكە پێناسەی خەلافەت لەلای مەزهەبی شیعە فراوانترە وەك لە تێڕوانینی مەزهەبی سوننە بۆ خەلافەت. خەلافەت لای مەزهەبی شیعە دەكرێت كورت بكرێتەوە بە درێژ بوونەوەی پێغەمبەرایەتی و وتەی خەڵیفە و كردار و بڕیارەكانی بەڵگەن و دەبێت بەهەند وەربگیرێن، بەڵام لای سوننە كاتێك دەبیتە خەڵیفە كە بە فەرمانڕەوا دابنرێت، بەڵام شیعە حكومەت بە بەرهەمێك لە بەرهەمەكانی خەلافەت دادەنێن یان لە بەختەوەریی خەڵكەكەیە كە ئیمام ببێتە فەرمانڕەوا.
پێم وایە كە ئەو پێناسە كورتە لەسەر رێژیمی ئیسلامی ئێران و رەهبەری ئەو رێژیمە زۆر روون پێمان دەڵێ كە هەڵبژاردن و دەنگ هەڵبڕین لە پای چی؟ لە درێژەی بابەتەكەدا دێمە سەر باسی ئۆرگانەكانی وەك شورای نیگەهبان و كۆڕی دیاری كردنی بەرژەوەندییەكانی نیزام كە لەسەرووی مەجلیسی شورای ئیسلامیـەوەن. یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران ١٧٥ ئەسڵ لەخۆ دەگرێ كەلە ساڵی ١٣٥٨ی هەتاوی لەلایەن ئەنجومەنی خوبرەگانەوە داڕێژراو و خرایە دەنگدانی گشتییەوە، دواتر لەساڵی ١٣٦٨ی هەتاوییەوە بە هەندێك دەسكاری وردەوە دووبارە پەسند كرایەوە. دەرچوون لەو یاسایە بە كوفر دەژمێردرێ و سزای زۆر توند و قورسی بۆ دیاری كراوە كەلە ماوەی رابردوودا هەموومان شاهیدی ئەو راستیە بوون.
مەجلیسی شورای ئیسلامی:
یەك لە ئۆرگانەكانی دەوڵەتە كە ٢٩٠ ئەندامی هەیە و ئەركیان یاسادانان و چاوەدێریی كاری‌دەوڵەتە و هەروەها پەسند كردنی یاساكانی وڵاتە لەژێر سایەی یاسای بنەڕەتیدا كە نابێت دژایەتی لەگەڵ حوكمە شەرعی و ئیسلامییەكاندا هەبێت. بۆ دڵنیایی زیاتر شورای نیگەهبان پەسندی ئەو یاسا پەسند كراوانە دەكات. هەر چوار ساڵ جارێك بۆ هەر دەورەیەكی مەجلیس هەزاران كەس لە خەڵكی ئێران بە هەموو پێكهاتەكانیەوە خۆیان ناونووس دەكەن بۆ بەدەستهێنانی ئەندامێتی لە مەجلیسدا. لە هەر وڵاتێكی دێموكراتیكدا تەنانەت لە هەندێ وڵاتی ئیسلامیشدا هەر كەسێك تەمەنی یاسایی خۆی هەبێت واتە لە ١٨ ساڵ بەرەوسەر بۆ هەر پۆستێك كە هەڵبژاردنی بۆ دەكرێ بێ بەربەست دەتوانێ خۆی بپاڵێوێ و بكەوێتە بەر حوكمی گەلەوە، بەڵام لە ئێراندا ئەوە تەواو پێچەوانەیە و لەباری یاساییەوە ئەو مافە پێشێل كراوە. لە یاسای بنەڕەتیی كۆماری ئیسلامی ئێراندا هاتووە كە پێویستە ناونوس كراو بكەوێتە ژێر هەڵسەنگاندنی شۆرای نیگەهبان و دەنگی متمانەی ئەو ئۆرگانەی پێویستە بۆ خۆ پاڵاوتن. بە بۆچونی خۆم دەتوانم ئەو كارەی شورای نیگەهبان بە هەڵبژاردنێكی پێش وەختە ناو بنێم كە لەلایەن كەسانی جێی متمانەی خودی رێژیمەكەوە دوور لە دەنگی خەڵك بەڕێوە دەچێ و لەگەڵ ئەوەشدا پاڵێوراو تێیدا مافی نیە بە تەنیا دەنگێك كە دەنگی خۆیەتی پشتیوانی لەخۆی بكات. دەنگدەر و پاڵێوراو لەو هەڵبژاردنە پێش وەختەدا بەدەستی بەتاڵ دێنەدەر. بە مانایەكی تر كەسێك كە دەیهەوێ خۆی بەربژیر بكات پێویستە متمانەی سیستمی ویلایەتی فەقیه مسۆگەر بكات، ئەوجار بكەوێتە بەر دەنگدانێكی خەڵكیەوە، لێرەدا متمانەی خەڵكی یان دەسەڵاتی خەڵكی لە هەنگاوی یەكەمدا دەكەوێتە ژێر پرسیار و متمانەی سیستمی سیاسی یان دەسەڵاتی رێژیم بەسەریدا زاڵ دەبێ. كەواتە بە بەراورد لەگەڵ سادەترین پێناسەی دێموكراسیدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە نە نوێنەری گەل و نە دەسەڵاتی گەل هیچ رۆڵێكی نیە. لە هەڵبژاردنی دووهەمدا كە پاش هەوڵدانێكی زۆری حكومەت لە هەڵاواردنی پاڵێوراوان چەندین ئاستەنگ بۆ دەنگدەر و پاڵێوراو دێتە پێش وەك ترساندن و هەڕەشە كردن لە بەشداری نەكردنی خەڵك، میلیتاریزە كردنی تەواوی ناوچەكان و ئامادە باشی رانەگەیەنراو، بەرتەسك كردنەوەی بانگەشەی پاڵێوراو بۆ كۆكردنەوەی دەنگ و هتد، لەگەڵ ئەوانەشدا كەسی جێ مەبەستی رێژیم مافی كەڵك وەرگرتنی لە هەموو ئامرازەكانی دەوڵەتی هەیە بۆ بانگەشە و رۆڵی رێبەرdی رێژیم وەك بڕیاردەری یەكەمی ئەو وڵاتە كە رەوایی و متمانەكەی لە دەسەڵاتی تاكەكانی كۆمەڵگادا نیە بێ لایەنانە نیە. لەلایەكی دیكەشەوە ساختەكاری و گۆڕانكاری لە ئەنجامی هەڵبژاردن لە بەرژەوەندdی پاڵێوراوانی رێژیمدا دەكەوێتە خانەی پارێزگاری لە نیزام و هێشتنەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران. لە ئەنجامدا ٢٩٠ كەس كە نوێنەرایەتی خەڵكانی وڵاتێكی زیاتر لە حەفتا میلیۆنی دەكەن مافیان نیە هیچ بڕیار و گەڵاڵەیەك پەسند بكەن و بیخەنە بواری جێبەجێ كردنەوە، هەتا بەپێی چەند مادەیەكی یاسای بنەڕەتی (٩٢،٩٣،٩٤،٩٥،٩٦،٩٧،٩٨،٩٩ و ١٠٠) شۆرای نیگەهبان كە بە شێوەی ئینتسابی لە ١٢ كەس پێكهاتووە، پەسندی نەكا متمانەی یاسایی وەرناگرێ، كەوابوو ئەو مەجلیسە چ رەواییەكی هەیە؟
لە هەڵبژاردنی مەجلیسدا دێموكراسی و ئازادی دوو چەمكی نامۆن و ئاوێتەی هەڵبژاردن نابن. لێرە دایە كە هەڵبژاردن لە كۆماری ئیسلامیی ئێراندا پێناسەیەكی دیكە وەخۆ دەگرێ و بە تەواوی لەگەڵ چەمكی راستەقینەی هەڵبژاردن دژایەتی هەیە و بە ئاراستەیەكی پێچەوانە دەڕواتە پێش. كۆماری ئیسلامی تا ئێستا نەك بایەخێكی بۆ دێموكراسی و ماف و ئازادییەكانی مرۆڤ دانەناوە، بەڵكوو لە راستای دژایەتی سیستمە دێمۆكرات و ئازادەكان و رەت كردنەوەی باڵادەستیی مرۆڤەكان لە بنیاتی كۆمەڵگا لەسەر بنەمای ئیرادە و یاسا مرۆییەكان هەنگاوی ناوه.
پرسیار ئەوەیە كە ئایا لە رێگەی هەڵبژاردن لە ئێرانێكی وەهادا شاهیدی هاتنەدیی دێمۆكراسی یان گۆڕینی دەسەڵاتی رەهای رێژیم دەبین؟ شاهیدی رەنگدانەوەی دەنگی خەڵك لە كاری حكومەتدا دەبین؟ ئەگەر وەڵامی جیاوازیش هەبێ بۆ ئەو پرسیارە، بەڵام راستترین و واقعی ترینیان ئەوەیە كە دەڵێ نەخێر. تەنانەت چەند بارە بوونەوەی هەڵبژاردنیش ناتوانێ بە مانای بوونی دێمۆكراسی بێت. لە ئێراندا بۆ ئەندامانی مەجلیسی شۆرای ئیسلامی و بۆ سەركۆمار هەڵبژاردن دەكرێت. هەنگاوەكان هەمان هەنگاون، بەڵام هەڵبژاردنی سەركۆماری زیاتر كاری لەسەر دەكرێت و گرینگترە بۆ رێژیم، هەر بۆیە لە هەر دووكیاندا گیانی ریژیم بە سەلامەت و بێ زیان دێتە دەر. بۆ هەر كەسێك كە خەڵكی ئێرانە، بەڵام دەست و پێوەندیی رێژیم نیە نكۆڵی ناكا لەوەی كە هەڵبژاردنەكان قۆرخ كراون و مەجلیس ئۆرگانێكی ویلایەتی فەقیه و سەركۆماریش نوێنەری پلە هەشت و نۆی رێژیمی ویلایەتی فەقیهە. ئەگەر ئێمە گریمانەی‌ئەوە بكەین كە مەجلیس خەڵكیە و سەركۆماریش نوێنەری ویلایەتی فەقیه نیە چ دەسكەوتێكمان دەبێ. مەجلیس چ ئیرادەیەكی دەبێ؟ چەندین پرسیاری دیكە مەتەڵی هەڵبژاردنن كە هەڵهێنانی وەڵامەكەی بۆ كۆمەڵگای ئێرانی بەتایبەتی و بیرورای گشتی بە گشتی ئاسان نیە، یان نایانهەوێ لێی تێبگەن. ئەوەش بە بۆچوونی من بەرەنجامی ناكۆكیی سیاسیی نێوان ئۆپۆزیسیۆنی ناوخۆ و مشتومڕی وڵاتانی ناوچە و جیهان لەسەر بەرژەوەندییەكانیان هۆكاری سەرەكین بۆ خۆ لادان لە راستییەكان.
ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ئەرك و دەسەڵاتی مەجلیس و ئەندامەكانی بكەین بۆمان دەردەكەوێ كە هەڵبژاردن فۆرمالیتەیە و بێدەسەڵات دێتە دەر. بڕیارەكانی مەجلیس بڕیاری یەكلاكەرەوە نین، دەسەڵاتی مەجلیس سنوردار و بەرتەسكە، مەجلیس لە پلەی پێنجەم و شەشەم دێ لە بڕیاردان و یاساداناندا و تەنانەت مافی قسە كردن لەسەر ئۆرگانەكانی سەرەوەتریشی نیە تا خۆی لەو ژێر فەرمانییە بێنێتە دەر. شۆرای نیگەهبان لەو دیارترین ئۆرگانانەیە كە پێوەندیی راستەوخۆی بە مەجلیسەوە هەیە. 12ئەندام كە نیوەیان یاسادانەرن و لەلایەن دەسەڵاتی دادوەری (بەرپرسی ئەو دەسەڵاتەش راستەوخۆ لە لایەن رێبەرەوە دادەنرێ) بە مەجلیس پێشنیار دەكرێن و دەنگی متمانەیان بۆ وەردەگیرێ. نیوەكەی تریان فەقیهن كە راستەوخۆ لەلایەن رێبەرەوە دادەنرێن.
ئەركی ئەو ئۆرگانە ئینتسابییەی رێژیم بریتییە لە هەڵاوێرانی ئەو كەسانەی بە مەبەستی ئەندامێتی لە پەرلەمان یان بوون بە سەركۆمار خۆیان ناونووس كردووە، واتە متمانە بەخشین بەو كەسەی كە رێباز و سیستمی ویلایەتی فەقیه و رێبەر و ئەنجومەنی خوبرەگانی قبووڵە، ئەگینا بە پێچەوانەوە مافی نابێت خۆی‌بپاڵێوێت. پێداچوونەوە بە هەموو ئەو بڕیارانەی كەلە لایەن مەجلیسەوە پەسند كراون ئەركێكی دیكەی ئەو ئۆرگانەیە. هەر بڕیارێكی مەجلیس كە دژایەتی لەگەڵ یاسا ئیسلامییەكان هەبێ رەت دەكرێتەوە كە یاسای ئیسلامیش لە دیدی ئەوانەوە پێناسەی تایبەت بە خۆی هەیە. مەجلیسێك ئەگەر بۆی نەبێ لە یاسای ناوەندێكی تر یان تەنها شەخسێك دەر بچێت، شوێنی یاسادانان نیە. لەهەر وڵاتێكدا هەڵبژاردن بۆ ئەو ناوەندە دەكرێ كە بڕیاردەری یەكەمە یان شوێنی یاسادانانیەتی، واتە هیچ دەسەڵاتێكی سەرەوەتر نیە كە بەربەستی بێنێتە پێش، بەڵام لە ئێراندا ئەوە پێچەوانەیە. هەڵبژاردن لەژێر چەتری رێبەر و ئۆرگانە چەسپاو و نەگۆڕەكاندا دەكرێ كە لەو سێ دەیەی رابردوودا بچووكترین ئئاڵوگۆڕیان تێدا پێكنەهاتووە. سەرباری ئەوانەش دەبینین كە هەموو جومگە سیاسی، سەربازی، ئەمنییەتی، یاسایی، ئابووری، ئایینی و هتد كۆمەڵگایان كۆنتڕۆڵ كردووە و بچووكترین دەرفەتیان بۆ ئاڵوگۆڕ و هێنانەكایەی سیستمێكی دیكە یان چاكسازی و نوێبوونەوە تەنانەت لە خودی سیستمەكەشدا نەهێشتۆتەوە.
لە وەها بارودۆخێكدا ئەگەر مەجلیس زەربی سفر نەكەین دەتوانین بڵێین كە مەجلیس ئەو پێویستییە نیە كە كۆمەڵانی خەڵكی پێ فریو بدرێ یان مافیان پێشێل بكرێ. دەتوانرێ لە جیاتی هەڵبژاردن بۆ مەجلیس هەڵبژاردن بۆ رێبەریی رێژیم، ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی نیزام، مەجلیسی خوبرەگان وە شۆرای نیگەهبان ئەنجام بدرێ.
چۆن دەبێ بڕیاری مەجلیسێك كە متمانەی خەڵكی هەیە بكەوێتە ژێر بڕیاری چەند كەسێك كە هیچ رەواییەكیان نیە؟ لەلایەكی دیكەوە قسە لەسەر ئەوە نیە كام نوێنەر باشە و كامیان خراپە، ئەگەر باشترین و سادقترین كەسەكان بۆ مەجلیس هەڵبژێرن، تێكڕای ئەوانە بڕیارێك پەسند بكەن لە بەرژەوەندیی خەڵك بێ و بە خواستی رێژیم نەبێ، ئەوا دەچێتە بەر نەشتەری شۆرای نیگەهبان، ئەگەر لەوەش زیاتر خۆڕاگری بكەن و كێشە بكەوێتە نێوان مەجلیس و شورای نیگەهبان ئەوا بە شێوەیەكی یاسایی ناوەندێكی دیكە خۆ قوت دەكاتەوە كە میانجیگیری هەر دووكیان دەكات بە رواڵەت، بەڵام لە ئەسڵدا هەمان پشتیوانیی شورای نیگەهبان و نیزامەكەیە كە بە كۆڕی دیاری كردنی بەرژەوەندییەكانی نیزام ناسراوە. ئەو ئۆرگانەش لە ساڵی ١٣٦٨ی هەتاوییەوە پاش چاوخشاندنەوە بە یاسای بنەڕەتی ئێراندا وەك یەكێك لە ئۆرگانە رەسمییەكانی رێژیم بە هەژمار هات و ئەرك و دەسەڵاتی تایبەت بە خۆی پێدرا كە بریتی بوون لە: بەرپرسیارێتی لە هەڵوێست وەرگرتن لە سیاسەتە گەورەكانی (كلان) دەرەوە و ناوخۆی ئێران، چارەسەریی كێشەی نێوان سێ روكنەكەی دەسەڵات، دانانی پلانی٢٠ ساڵە و چاوەدێری كردن بەسەر شێوەی جێبەجێ كردنیدا. ئەو ئۆرگانە كە ژمارەی ئەندامەكانی بە لایەنی زۆرەوە لە ٤٥ كەس تێپەڕ ناكات بڕیار لەسەر چارەنووسی بڕیاری نوێنەرانی هەموو ئێران دەدات. ئەگەر چارەسەر كردنی هەمان كێشە لەو دەسەڵاتەش بەدەر بوو ئەوا دەكەوێتە ژێر بڕیاری ئیمام یان رێبەر. لە راستیشدا گەیشتینە ئەو ئەنجامەی كە دەسەڵاتی ئیمام یان رێبەر لە دەسەڵاتی خەڵیفەی موسوڵمانان زۆر زیاترە و زەحمەتە كە دژایەتی بكرێت. بۆیە دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە پێویستە خاڵێك دابنرێ و كۆتایی بەو شێوە لە فەرمانڕەوایی بهێنرێت و دەسپێكی سیستمێكی دێموكرات و ئازاد كە سەرچاوەكەی ئیرادەی خەڵك بێ، مژدەی بووژانەوە و گەشەی ئاسۆ و هیواكانی وڵاتمان پێ بدات. رێژیمی ویلایەتی فەقیه بە هەموو شێوەیەك و لە هەر تەرفەندێك كەڵكی وەرگرتووە بۆ ئەوەی بتوانێ لە رێگەی بەشداری خەڵكەوە روویەكی شارستانییانە و ئازادانە بداتە رەوتی كارەكانی خۆی و لە بەرامبەریشدا زۆر بێ بەزەییانە دەنگی خەڵك كپ بكات و ئەوەی خواستی خۆیەتی ئەو بەسەر خەڵكدا بسەپێنێ.
لەو باسەدا پێویستە زۆر بە كورتی ئاماژە بە لێكدانەوە و دووربینی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران بكەم كە مێژوویەكی درێژی لە خەبات ئەزموون كردووە و لە قۆناغە هەستیارەكاندا بە بەرچاو روونییەوە هەنگاوی ناوە. ئەو حیزبە لە سەرەتای هاتنە سەركاری رێژیمی ئاخوندییەوە وەك هێزێكی سیاسیی پێشڕەو دركی بەو راستییە كرد كە هەتا سەرانی رێژیم خاوەنی ئەو بیر و بۆچوونە بن و بەو ئیدئۆلۆژییە چەق بەستووەی كە بڕوایان پێیەتی پلانی داهاتوو دابنێن، دەرەتانی هیچ چەشنە بیركردنەوەیەكی ئازاد و هەڵبژاردنێكی دێموكراتیك ناهێڵێتەوە، ئەوەی رێگاشی پێدەدرێ ئەوەیە كە لەگەڵ فكر و بیری دواكەوتوانەی ئەواندا بێتەوە. كاتێك حیزبی دێمۆكرات هەڵبژاردنەكانی رابردووی تەحریم دەكرد هێندێك كەس و لایەنی سیاسی هەبوون رەخنەیان لەو هەڵوێستەی (حدكا) دەگرت و پێیان وابوو كە دەبێ بۆ بەشداری كردن لە هەڵبژاردن خەڵكی هان بدەین. ئەوان لەسەر ئەو بڕوایە بوون كە بەو جۆرە دەتوانن هەنگاوێك لە ئامانجەكانیان نزیك ببنەوە، دەنگ بە كەسی جێی باوەڕی خۆیان بدەن تا ببێتە نوێنەریان و لە دەرد و مەرگی ئەوان بدوێ، داكۆكی لە ماف و ئازادییەكانیان بكا. ئەگەر بە شێوەیەكی ساكار بڕوانینە ئەو بۆچونە شتێكی دروستە، هەروەك پێشتر ئاماژەم بۆ كردووە ئەوكات بۆت دەردەكەوێ كە ئەوە دروست نیە و لە رێگەی بەشداری كردن نەك بە ماف و ئازادییەكانی خۆیان ناگەن، بەڵكوو بە بەشداری كردنیان رەوایی بە رێژیم دەدەن، تا پایەكانی دیكتاتۆری خۆی بەهێزتر بكات و شوێنەوارێكیش لە ئازادییە دێمۆكراتیكەكان نەهێڵێتەوە، چونكە شتێك بە ناوی هەڵبژاردن كە رەنگدانەوەی ئیرادەی خەڵك بێ، بە مانای حەقیقی و حقووقی خۆی لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی رێژیمی ئاخوندیدا بوونی نیە. ئەوەی كە زیاتر لە سێ دەیەیە رێژیم لەژێر ناوی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری و ئەندامانی مەجلیسدا دەیكا، لە سیناریۆیەكی چەواشەكارانە زیاتر نیە، ئەویش بۆ بەلاڕێدا بردنی رای گشتیە، تا وا بنوێنێ بڕوای بە بنەماكانی دێمۆكراسی هەیە و بڵێ ئەوەتا خەڵكی وڵات چۆن بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا دەكەن. بەوجۆرە وا بە رای گشتی نیشان دەدا كە رێژیمێكی دێمۆكراتیكە.
ئەنجام ئەوەیە كە بەخۆشیەوە ئێستا ئیدی زۆربەی هەرە زۆری كۆمەڵانی خەڵكی ئێران و ئۆپۆزسیۆنی نێوخۆیی و دەرەكی بە لایەنگرانی كۆماری ئیسلامیشەوە گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی كە كۆماری ئیسلامی رێژیمێك نیە چاكسازی تێدا بكرێ و هەڵبژاردن لەنێو فەرهەنگی كۆماری ئیسلامیدا بوونی نیە، هەتا ئەوكاتەی یاسای بنەڕەتیی ئێران ئاڵوگۆڕی بەسەردا نەیەت و ئەو سیستمە نەگۆڕدرێ هەڵبژاردن مانا و واتای‌تەواوی‌خۆی‌ناگەیەنێ. كەوابوو باشترین رێكار ئەوەیە بە هیچ شێوەیەك لە هەڵبژاردن دا بەشداری نەكرێ، بۆیە دەبێ بە هەموو توانامانەوە هەوڵ بدەین بەرنامە فێڵاویەكانی رێژیم لەقاو بدەین، بۆ ئەوەی جارێك بۆ هەمیشە دەستی ئەو رێژیمە دیكتاتۆر و گەندەڵە روو بكرێت.
* پارێزەر
