هێرش كەریمی
هەر وەكوو چاوەڕۆان دەكرا وتووێژەكانی ئاڵماتی ٢ بێهیچ دەسكەوتێكی ئەتۆ لە نێوان ئێران و گرووپی ٥+١ لە وڵاتی قەزاقستان بە شێوەیەكی ناڕوون كۆتایی پێهات و بڕیارە نوێنەرانی وڵاتانی بەشدار لەگەڵ حكوومەتەكانیان كۆبوونەوەیان هەبێو وتەبێژی یەكیەتی ئورووپا پێشنیارە گەڵاڵەكراوەكان بە ئێران رابگەینێت. ئەگەری ئەوە لە ئارادایە دانوسانەكان بە شێوەی هەڵپەسێراوی بمێنێتەوە وەكوو ئەوەی دوای وتووێژەكان لە موسكۆ هاتە پێش و دواتر دوای ١مانگ دووبارە شەمەندەفەری وتووێژەكان وەرێكەوت و ئەو جارە گەیشتە ویستگەی ئاڵماتی ١ و ٢.
لەو دانیشتنانەدا هەر دوولایەن بەرژەوەندیی خۆیان هەیە، رۆژئاوا دەیهەوێبەهێنانی زەخت و گوشار و زیاد كردنی كاریگەری گەمارۆكان بەمەبەستی پەرەپێدان بە قەیرانی ئابووری، مودیریەتیی و یەكگرتوویی ئێران، ئەو حكوومەتە مل كەجی ویستەكانیان بكات و هەر دوو وڵاتی چین و رووسیەش كێشەكانی رۆژئاوا و ئێران لەبەرژەوەندی خۆیاندا دەبینن و دەیانهەوێرۆڵی دادوەریان هەبێو هەروەها ئەو دانیشتنانە لە وڵاتی خانەخۆی ( قەزاقستان) دەتوانێپوانی زۆر باشی بەدواوە بێت و لەئاستی دونیادا باشتر بناسرێت، هەر وەكوو دیارە حكوومەتی ئێرانیش بەرژەوندی تایبەتی خۆی لەو كۆبوونەوەانە هەیە و یەك لەوان كڕینی كات بۆ خۆیەتی و دەیهەوێلەو رێگایەوە گوشارەکان لەسەر خۆی كەم بكاتەوە و گەمارۆ نێودەوڵەتییەكان لەسەر خۆی لاببات و بە جۆرێك لە جۆرەكان ئێران وەكوو ئامرازێك لەو وتووێژانە بەمەبەستی بەلارێدا بردنی بیروڕای گشتیی كەڵك وەردەگرێت.
بێئاكام بوونی دانیشتنەكانی ئاڵماتی زۆر بە روونی و راشكاوانە لە لێدوانەكانی عەلی خامنەیی رێبەری حكوومەتی ئێرانەوە دیار و بەرچاو بوو، خامنەیی لە قسەكانی نەورۆزی خۆیدا ئاماژەی بەوەدا كە هیچ مەیلێكی بۆ چارەسەریی كێشەكان نیە و ستراتیژیكی نیزامی ویلایەتی فەقیهـ هیچ ئاڵوگۆڕێكی بەسەردا نەهاتووە، من لەبابەتێكی پێشوو كە هەر لەو پێوەندییەدا نووسیبووم زۆر بە روونی وتبووم كە ئێران نایهەوێكێشەكان چارەسەر بكات و نووسیبووم حكوومەتی ئیسلامیی ئێران بە هۆكاری زۆر دیاری كراو ناتوانێلەگەڵ وڵاتانی ئورووپایی و ئەمریكا پێك بێت و ئەویش بۆ ئەسڵی ویلایەتی فەقیهـ دەگەڕێتەوە كە هەموو بڕیارەكان لەیەك نەفەرەوە سەرچاوە دەگرێ، چۆنكە ماوەیەك لەمەوبەر خامنەیی ئەو كەسانەی وەكوو ئەحمەدی نژاد سەركۆماری ئێران كە بە وتووێژ لەگەڵ ئەمریكا دڵخۆش بوون بە ساویلكە و نەزان لەقەڵەم دابوو هەر بۆیە زۆر ئەستەمە كە بڵێن كێشەی ئێران لەگەڵ ئەمریكا و ئورووپا لانی كەم بەم زووانە كۆتایی پێدێت.
لێرەدا پرسیارێك لە بیر و زەینی خەڵكیدا چێدەكات ئەویش ئەوەیە كە بۆچی دوابەدوای بێئاكام بوونی وتووێژەكانی ئاڵماتی یەك دانیشتنەكانی دیكە نەخرانە دوای هەڵبژاردنەكانی سەركۆماریی ئێران كە بڕیارە رێكەوتی ٢٤ی جۆزەردان ئەنجام بدرێت؟ ئەو پرسیارە دوو روانگە هەڵدەگرێت یەكەم ئەوەكە وڵاتانی ئورووپایی و ئەمریكا دەیانهەوێئەو بارودۆخەی كەهەیە بە شێوەی خۆی رابگرن و نەهیڵێن كەمڕەنگ ببێتەوە و ئەو نائۆمێدیانەی كە بە نیسبەت دانیشتنەكانی ئێران و رۆژئاوا دروست بووە زیاتر پەرەی پێ بدەن و بیروڕای گشتیی بەدژی سیاسەتەكانی ئێران زیاتر بكەن و دووهەمیش ئەوەیە كە ئەو قەیرانەی كە ئێران تووشی بووە زیاتر بكەن و هاووڵاتیانی ئێران وا لێبكەن كە لەئەنجامی گرانی بازار، نەبوونی دەرەتانی كار و چوونە سەری رێژەی بێكاری شۆڕشێك بەرپا بكەن.
خۆدی ئێرانیش پێوایە وتەنانەت رۆانینیشی بۆ وتووێژەكان ئەوەیە كە :
١ـ ئەمریكا دەیهەوێبۆ بە قەناعەت گەیاندنی وڵاتانی جیهان و رەوایی دان بە هێژموونی خۆی وەكوو زلهێزترین هێزی نیزامیی و ئابووری دونیا، ئێران ناچار بە دانیشتن و لەئەنجامدا بە دونیا بڵێت كە ئێران تەسلیمی ویستەكانمان بوو. بەپێی لێدوانی شارەزایانی سیاسیی هەر ئەو رۆانینە هەڵەیە وای كردووە كە بارودۆخی ئابووری و سیاسیی ئێران بەو رێڕەوە نەرینیەدا بڕوات و ٢ـ بڕیاردەرانی سەرەكیی ئەو حكوومەتە لەو باوەڕەدان گۆڕەپانی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەبەرەبەریی گۆڕان دایە و بە زووترین كات جیهان لە حاڵەتی تەك جەمسەریی دێتە دەر و بۆ لای چەند ناوەندیەتیی دەڕوات و رەوتی هوشیاری ئیسلامیی لەحاڵی گەشە كردن و پەرە سەندن دایە و لەو رۆژهەڵاتی ناڤیندا دەبێتە هێزێكی كونترۆڵ نەكراو، هەر چەندە ئێستاكە ئەگەر وڵاتێكی ئیسلامیی بیهەوێسیستمی ئیسلامیەت سەقامگیر بكات چیدیكە ئیسلامیی ئێرانی بۆ خۆیان ناكەنە نموونە بەڵكوو كەڵك لە ئیسلامێكی سكۆلار وەردەگرن كە مافی هەموو كەمینەكانی تێدا پارێزراو بێت.
ئەگەر بمانهەوێ جیاوازییەكانی ئاڵماتی ١ و ٢باس بکەین دەکرێ بڵێین كە لە دانیشتنی ئاڵماتی یەکدا گرووپی پێنج كۆ یەك داوای داخستنی بنكەی ئەتۆمی فێردۆی ئێرانیان لە شاری قوم كردبوو كە لەگەڵ وەڵامی نای شاندی ئێرانی بەرەو روو ببوونەوە و سەعید جەلیلی دەبیری شۆرای باڵای ئەمنیەتی میللیی ئێران ئەو داوایەی رەت كردبۆوە، بەڵام لە دانیشتنی ئاڵماتی ٢دا بەپێچەوانەی دانیشتنەكانی پێشوو گرووپی ٥+١داوای راگرتنە چالاكییەكانی بنكەی ئەتۆمی فێردۆی كردووە و بە ئێرانیان وتووە دەتوانن ئۆرانیومی پێویست بۆ كاری لێكولینەوەی هەتا رادەی لەسەدا ٢٠% چڕ بكەن و ئەمە لەحالێكدایە كە لە دانیشتنی ئاڵماتی یەكدا ئێزنی چڕ كردنی ٤%یان بە ئێران دابوو و لەراستیدا مەبەستی ئورووپا لە دانی ئەو پوانانە گەیشتن بە رێككەوتنێكی سەرەتایی لەگەڵ ئێران بوو و ئەگەر ئێران ئەوەی قبووڵ بكردبایە بەدڵنیایەوە ئەمریكا و یەكیەتیی ئورووپاش پێداچوونەوەیان بە رەشنووسی بڕیارنامەكانی دژی ئێراندا دەكردەوە و ئەگەری ئەوە لەئارادابوو كە بەشێك لەگەمارۆكان لەسەر ئێران هەڵبگیردرابایە. دیارە نوێنەرانی ئێران لە هەموو دانیشتنەكاندا داوای ئەوەیان لە گرووپی زێدە یەك كردووە كە:
١ـ مافی چڕ كردنەوەی ئۆرانیوم و بەكارهێنای بۆ ئێران لەلایەن ئورووپا و ئەمریكا بەفەرمیی بناسرێ
٢ـ گەمارۆ نەوتییەكانی سەر ئێران بە زووترین كات لابچێت
ئەو دوو داواكارییە بەبەردەوامی لەلایەن ئورووپاوە رەت كراوەتەوە و لەدانیشتنی ئاڵماتی یەكدا دیپلۆماتێكی ئەمریكایی رایگەیاندبوو كە هەتا بە رێککەوتنێکی هاوبەش نەگەین بە هیچ شێوەیەك ناتوانین گەمارۆ نەوتییەكان لەسەر ئێران لاببێن.
بەهەر حاڵ دانیشتنەكانی ئەو جارەش هیچ دەستكەوتێكی نەبوو و ئەنجامەكانی بەنیسبەت دانیشتنەكانی پێشوو زۆر جێگای دڵساردی بوو، ئەگەر چی نوێنەرانی ئێران هەمیشە ئەو دانیشتنانەیان بە رەزایەت بەخش لەقەڵەم داوە و لەو پێوەندییەدا كاترین ئەشتۆن سەرپەرستی تیمی دانوسانكار وتبووی ئێمە لەگەڵ ئێران مەودای پێك گەیشتن و لێك تێگەیشتنمان زۆر زۆرە و باوەڕ ناكەم بەم زوانە بە نەتیجە بگەین.
دوور كەوتنەوەی ئەو دوو لایەنە ئەوەمان پێدەڵێكە رێگا بۆ گەمارۆی زیاتری كۆمەڵگای جیهانی بۆ سەر ئێران خۆش دەكات و هاوكاتیش دەرخەری ئەوەیە كە گەمارۆكانی پێشوو هەتا ئێستا نەیتوانیوە لێپرسراوانی حكوومەتی ئێران وا لێبكات كە ویستەكانی ئورووپا و ئەمریكا قبووڵ بكەن هەر چەندە ئەو گەمارۆیانە ئابووری ئێرانی بەرەو داڕمان بردووە و خەڵكی ئێرانی لەگەڵ ئاریشەیەكی بێوێنە بەرەروو كردووە و ئەگەری ئەوە هەیە ناڕەزایەتێكی زۆر بەرینی خەڵكی لێبكەوێتەوە و بە باوەڕی من دوورە دیمەنی كۆمەڵگای جیهانیش بەنیسبەت ئێران ئەوەیە كە بەپێی رابردووی ئەو حكوومەتە و دەستێوەردانی لەكاروباری وڵاتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و بارهێنان و پشتیوانی كردنی لە گرووپە توندرەوەكان، بە هیچ شێوەیەك ئیزن نادەن ئێران دەستی بەچەكی ئەتۆم رابگات و ئەگەریش رابگات تەحموولی ناكەن و ئەگەری ئەوە هەیە هێرشی نیزامی بكەنە سەر.
ناوەرۆکی ئەم بابەتە را و تێبینی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نیە
هەر وەكوو چاوەڕۆان دەكرا وتووێژەكانی ئاڵماتی ٢ بێهیچ دەسكەوتێكی ئەتۆ لە نێوان ئێران و گرووپی ٥+١ لە وڵاتی قەزاقستان بە شێوەیەكی ناڕوون كۆتایی پێهات و بڕیارە نوێنەرانی وڵاتانی بەشدار لەگەڵ حكوومەتەكانیان كۆبوونەوەیان هەبێو وتەبێژی یەكیەتی ئورووپا پێشنیارە گەڵاڵەكراوەكان بە ئێران رابگەینێت. ئەگەری ئەوە لە ئارادایە دانوسانەكان بە شێوەی هەڵپەسێراوی بمێنێتەوە وەكوو ئەوەی دوای وتووێژەكان لە موسكۆ هاتە پێش و دواتر دوای ١مانگ دووبارە شەمەندەفەری وتووێژەكان وەرێكەوت و ئەو جارە گەیشتە ویستگەی ئاڵماتی ١ و ٢.
لەو دانیشتنانەدا هەر دوولایەن بەرژەوەندیی خۆیان هەیە، رۆژئاوا دەیهەوێبەهێنانی زەخت و گوشار و زیاد كردنی كاریگەری گەمارۆكان بەمەبەستی پەرەپێدان بە قەیرانی ئابووری، مودیریەتیی و یەكگرتوویی ئێران، ئەو حكوومەتە مل كەجی ویستەكانیان بكات و هەر دوو وڵاتی چین و رووسیەش كێشەكانی رۆژئاوا و ئێران لەبەرژەوەندی خۆیاندا دەبینن و دەیانهەوێرۆڵی دادوەریان هەبێو هەروەها ئەو دانیشتنانە لە وڵاتی خانەخۆی ( قەزاقستان) دەتوانێپوانی زۆر باشی بەدواوە بێت و لەئاستی دونیادا باشتر بناسرێت، هەر وەكوو دیارە حكوومەتی ئێرانیش بەرژەوندی تایبەتی خۆی لەو كۆبوونەوەانە هەیە و یەك لەوان كڕینی كات بۆ خۆیەتی و دەیهەوێلەو رێگایەوە گوشارەکان لەسەر خۆی كەم بكاتەوە و گەمارۆ نێودەوڵەتییەكان لەسەر خۆی لاببات و بە جۆرێك لە جۆرەكان ئێران وەكوو ئامرازێك لەو وتووێژانە بەمەبەستی بەلارێدا بردنی بیروڕای گشتیی كەڵك وەردەگرێت.
بێئاكام بوونی دانیشتنەكانی ئاڵماتی زۆر بە روونی و راشكاوانە لە لێدوانەكانی عەلی خامنەیی رێبەری حكوومەتی ئێرانەوە دیار و بەرچاو بوو، خامنەیی لە قسەكانی نەورۆزی خۆیدا ئاماژەی بەوەدا كە هیچ مەیلێكی بۆ چارەسەریی كێشەكان نیە و ستراتیژیكی نیزامی ویلایەتی فەقیهـ هیچ ئاڵوگۆڕێكی بەسەردا نەهاتووە، من لەبابەتێكی پێشوو كە هەر لەو پێوەندییەدا نووسیبووم زۆر بە روونی وتبووم كە ئێران نایهەوێكێشەكان چارەسەر بكات و نووسیبووم حكوومەتی ئیسلامیی ئێران بە هۆكاری زۆر دیاری كراو ناتوانێلەگەڵ وڵاتانی ئورووپایی و ئەمریكا پێك بێت و ئەویش بۆ ئەسڵی ویلایەتی فەقیهـ دەگەڕێتەوە كە هەموو بڕیارەكان لەیەك نەفەرەوە سەرچاوە دەگرێ، چۆنكە ماوەیەك لەمەوبەر خامنەیی ئەو كەسانەی وەكوو ئەحمەدی نژاد سەركۆماری ئێران كە بە وتووێژ لەگەڵ ئەمریكا دڵخۆش بوون بە ساویلكە و نەزان لەقەڵەم دابوو هەر بۆیە زۆر ئەستەمە كە بڵێن كێشەی ئێران لەگەڵ ئەمریكا و ئورووپا لانی كەم بەم زووانە كۆتایی پێدێت.
لێرەدا پرسیارێك لە بیر و زەینی خەڵكیدا چێدەكات ئەویش ئەوەیە كە بۆچی دوابەدوای بێئاكام بوونی وتووێژەكانی ئاڵماتی یەك دانیشتنەكانی دیكە نەخرانە دوای هەڵبژاردنەكانی سەركۆماریی ئێران كە بڕیارە رێكەوتی ٢٤ی جۆزەردان ئەنجام بدرێت؟ ئەو پرسیارە دوو روانگە هەڵدەگرێت یەكەم ئەوەكە وڵاتانی ئورووپایی و ئەمریكا دەیانهەوێئەو بارودۆخەی كەهەیە بە شێوەی خۆی رابگرن و نەهیڵێن كەمڕەنگ ببێتەوە و ئەو نائۆمێدیانەی كە بە نیسبەت دانیشتنەكانی ئێران و رۆژئاوا دروست بووە زیاتر پەرەی پێ بدەن و بیروڕای گشتیی بەدژی سیاسەتەكانی ئێران زیاتر بكەن و دووهەمیش ئەوەیە كە ئەو قەیرانەی كە ئێران تووشی بووە زیاتر بكەن و هاووڵاتیانی ئێران وا لێبكەن كە لەئەنجامی گرانی بازار، نەبوونی دەرەتانی كار و چوونە سەری رێژەی بێكاری شۆڕشێك بەرپا بكەن.
خۆدی ئێرانیش پێوایە وتەنانەت رۆانینیشی بۆ وتووێژەكان ئەوەیە كە :
١ـ ئەمریكا دەیهەوێبۆ بە قەناعەت گەیاندنی وڵاتانی جیهان و رەوایی دان بە هێژموونی خۆی وەكوو زلهێزترین هێزی نیزامیی و ئابووری دونیا، ئێران ناچار بە دانیشتن و لەئەنجامدا بە دونیا بڵێت كە ئێران تەسلیمی ویستەكانمان بوو. بەپێی لێدوانی شارەزایانی سیاسیی هەر ئەو رۆانینە هەڵەیە وای كردووە كە بارودۆخی ئابووری و سیاسیی ئێران بەو رێڕەوە نەرینیەدا بڕوات و ٢ـ بڕیاردەرانی سەرەكیی ئەو حكوومەتە لەو باوەڕەدان گۆڕەپانی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەبەرەبەریی گۆڕان دایە و بە زووترین كات جیهان لە حاڵەتی تەك جەمسەریی دێتە دەر و بۆ لای چەند ناوەندیەتیی دەڕوات و رەوتی هوشیاری ئیسلامیی لەحاڵی گەشە كردن و پەرە سەندن دایە و لەو رۆژهەڵاتی ناڤیندا دەبێتە هێزێكی كونترۆڵ نەكراو، هەر چەندە ئێستاكە ئەگەر وڵاتێكی ئیسلامیی بیهەوێسیستمی ئیسلامیەت سەقامگیر بكات چیدیكە ئیسلامیی ئێرانی بۆ خۆیان ناكەنە نموونە بەڵكوو كەڵك لە ئیسلامێكی سكۆلار وەردەگرن كە مافی هەموو كەمینەكانی تێدا پارێزراو بێت.
ئەگەر بمانهەوێ جیاوازییەكانی ئاڵماتی ١ و ٢باس بکەین دەکرێ بڵێین كە لە دانیشتنی ئاڵماتی یەکدا گرووپی پێنج كۆ یەك داوای داخستنی بنكەی ئەتۆمی فێردۆی ئێرانیان لە شاری قوم كردبوو كە لەگەڵ وەڵامی نای شاندی ئێرانی بەرەو روو ببوونەوە و سەعید جەلیلی دەبیری شۆرای باڵای ئەمنیەتی میللیی ئێران ئەو داوایەی رەت كردبۆوە، بەڵام لە دانیشتنی ئاڵماتی ٢دا بەپێچەوانەی دانیشتنەكانی پێشوو گرووپی ٥+١داوای راگرتنە چالاكییەكانی بنكەی ئەتۆمی فێردۆی كردووە و بە ئێرانیان وتووە دەتوانن ئۆرانیومی پێویست بۆ كاری لێكولینەوەی هەتا رادەی لەسەدا ٢٠% چڕ بكەن و ئەمە لەحالێكدایە كە لە دانیشتنی ئاڵماتی یەكدا ئێزنی چڕ كردنی ٤%یان بە ئێران دابوو و لەراستیدا مەبەستی ئورووپا لە دانی ئەو پوانانە گەیشتن بە رێككەوتنێكی سەرەتایی لەگەڵ ئێران بوو و ئەگەر ئێران ئەوەی قبووڵ بكردبایە بەدڵنیایەوە ئەمریكا و یەكیەتیی ئورووپاش پێداچوونەوەیان بە رەشنووسی بڕیارنامەكانی دژی ئێراندا دەكردەوە و ئەگەری ئەوە لەئارادابوو كە بەشێك لەگەمارۆكان لەسەر ئێران هەڵبگیردرابایە. دیارە نوێنەرانی ئێران لە هەموو دانیشتنەكاندا داوای ئەوەیان لە گرووپی زێدە یەك كردووە كە:
١ـ مافی چڕ كردنەوەی ئۆرانیوم و بەكارهێنای بۆ ئێران لەلایەن ئورووپا و ئەمریكا بەفەرمیی بناسرێ
٢ـ گەمارۆ نەوتییەكانی سەر ئێران بە زووترین كات لابچێت
ئەو دوو داواكارییە بەبەردەوامی لەلایەن ئورووپاوە رەت كراوەتەوە و لەدانیشتنی ئاڵماتی یەكدا دیپلۆماتێكی ئەمریكایی رایگەیاندبوو كە هەتا بە رێککەوتنێکی هاوبەش نەگەین بە هیچ شێوەیەك ناتوانین گەمارۆ نەوتییەكان لەسەر ئێران لاببێن.
بەهەر حاڵ دانیشتنەكانی ئەو جارەش هیچ دەستكەوتێكی نەبوو و ئەنجامەكانی بەنیسبەت دانیشتنەكانی پێشوو زۆر جێگای دڵساردی بوو، ئەگەر چی نوێنەرانی ئێران هەمیشە ئەو دانیشتنانەیان بە رەزایەت بەخش لەقەڵەم داوە و لەو پێوەندییەدا كاترین ئەشتۆن سەرپەرستی تیمی دانوسانكار وتبووی ئێمە لەگەڵ ئێران مەودای پێك گەیشتن و لێك تێگەیشتنمان زۆر زۆرە و باوەڕ ناكەم بەم زوانە بە نەتیجە بگەین.
دوور كەوتنەوەی ئەو دوو لایەنە ئەوەمان پێدەڵێكە رێگا بۆ گەمارۆی زیاتری كۆمەڵگای جیهانی بۆ سەر ئێران خۆش دەكات و هاوكاتیش دەرخەری ئەوەیە كە گەمارۆكانی پێشوو هەتا ئێستا نەیتوانیوە لێپرسراوانی حكوومەتی ئێران وا لێبكات كە ویستەكانی ئورووپا و ئەمریكا قبووڵ بكەن هەر چەندە ئەو گەمارۆیانە ئابووری ئێرانی بەرەو داڕمان بردووە و خەڵكی ئێرانی لەگەڵ ئاریشەیەكی بێوێنە بەرەروو كردووە و ئەگەری ئەوە هەیە ناڕەزایەتێكی زۆر بەرینی خەڵكی لێبكەوێتەوە و بە باوەڕی من دوورە دیمەنی كۆمەڵگای جیهانیش بەنیسبەت ئێران ئەوەیە كە بەپێی رابردووی ئەو حكوومەتە و دەستێوەردانی لەكاروباری وڵاتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین و بارهێنان و پشتیوانی كردنی لە گرووپە توندرەوەكان، بە هیچ شێوەیەك ئیزن نادەن ئێران دەستی بەچەكی ئەتۆم رابگات و ئەگەریش رابگات تەحموولی ناكەن و ئەگەری ئەوە هەیە هێرشی نیزامی بكەنە سەر.
ناوەرۆکی ئەم بابەتە را و تێبینی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نیە