هێرش كەریمی
سەركەوتنی حەسەن رووحانی لەیازدەهەمین خولی هەڵبژاردنەكانی سەركۆماریی ئێران بووە هۆی ئەوەی كە زۆربەی رێفۆرمخوازەكان بە لێبڕاوانە ئەم هەڵبژاردنانە بەنیشانەی خۆشەویستی و بوونی جێگە و پێگەی باشیان لەناو خەڵكیدا لەقەڵەم بدەن و دیسكۆرسی ئیسلاحات لەهەمبەر دیسكۆرسی براندازی لەناو سیستم و نیزامیی حكوومەتی ئێراندا، بەسەركەوتن و شتێكی باش بزانن و بۆ سەلماندن و سەپاندنی ئەو قسە و هەڵویستانەیان هانایان بۆ راگەیەنەكانی دەرەوەی وڵات وەكوو بی‌بی‌سی و هەروەها هێندی كەسایەتی وەكوو ئەكبەر گەنجی و مووسەوی خۆئینیها برد. شتێكی دیكە كە لەو هەڵبژاردنانەدا گرینگ و بەرچاو بوو، ئەوەیە كە بەشێك لەئۆپۆزیسیۆنی كۆماری ئیسلامی كە دروشم و قسەكانیان دژی ئەو نیزامەیە، دەركەوت كە هەڵوێستەكانیان زیاتر بۆ مانەوەی ئەو نیزامە و لەچوارچێوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران دایە.
یەكێكی دیكە لەئیدیعای كۆنە رێفۆرمخوازەكان ئەوەیە كە سەركەوتنی حەسەن رووحانی ئاستی كەمی رەوایی و لاوازیی جێگە و پێگەی ئۆپۆزیسیۆنی لایەنگری رووخانی كۆماری ئیسلامیی، لەنێو خەڵكی ئێران بەتایبەت كوردستاندا بوو و لەو بارەیەوە هەم رێفۆرمخوازەكان و هەمیش هاوكارە راگەیەنەكانیان وەكوو بی‌بی‌سی و دەنگی ئەمریكا، هاوتەریب لەگەڵ سیاسەتەكانی یەكتر، رووداوەكانی تایبەت بە هەڵبژاردنیان دەگواستەوە و ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیان بەشكستێكی گەورە بۆ ئۆپۆزیسیۆنی براندازی دەرەوەی وڵات بەتایبەت حیزبە كوردییەكان لەقەڵەم دا و ئەو پڕوپاگەندانە كێشایە شوێنێك كە هاشمی رەفسەنجانی حكوومەتی كۆماریی ئیسلامی بەگەورەترین دێمۆكراسی لەجیهاندا ناوزەد كرد.
لێرەدا چەند پرسیارێك دێتە پێش، ئاخۆ پڕۆسەی هەڵبژاردنەكان تووشی نسكۆ و شكست بوو؟
ـ ئاخۆ بەو شێوەیەی كە نیزامی كۆماری ئیسلامی و لایەنگرەكانی ئیدیعا دەكەن، حوزووری خەڵكی لەو هەڵبژاردنانەدا بەربڵاو و بەرچاو بوو؟
ـ ئاخۆ ئەو كەسانەی كە لەو هەڵبژاردنانەدا بەشدارییان كرد، هەموویان لایەنگری حكوومەتی ئێران بوون و یان تەنانەت لایەنگری رێفۆرم لەچوارچێوەی نیزامدا بوون؟
بەدڵنیاییەوە وڵامی ئەو پرسیارانە نایە!
پرۆژەی تەحریمی هەڵبژاردنەكان لەگەڵ شكست بەرەوڕوو نەبۆوە، بەڵام حكوومەتی ئیسلامیی ئێران تاكتیكێكی بەكار هێنا كە تەنیا توانی كاریگەری بایكۆتەكان هەتا رادەیەك كەم بكاتەوە و ئەگەر بەشێك لەئۆپۆزیسیۆنی دەرەوەی وڵات بەتایبەت كوردەكان، بە لێكدانەوەیەكی وردبینانە هەڵبژاردنەكانیان تەحریم بكردبایە، بەدڵنیایەوە لەدوایین رۆژەكانی بەرەبەریی هەڵبژاردنەكان، روانگەی زۆربەی خەڵكەكە دەگۆڕدرا و دەنگ نەدانیان هەڵدەبژارد و رێفۆرمخوازەكانیش بەو شێوەیە نەیاندەتوانی پڕوپاگەندەی بێ بنەما بكەن.
بەشێك لەحیزبەكان بەتایبەت ئەوانەی كە زۆر بەهەستیارییەوە هەڵبژاردنەكانیان بایكۆت كرد، توانای ئەوەیان نەبوو رێكار و بەرنامەیەكی باش بە خەڵكی پێشكەش بكەن و وڵامی هێندی پرسیاری سەرەكیی بدەنەوە.
بۆ وێنە، بۆ چی لەپێكهاتەی كۆماری ئیسلامیدا هەڵبژاردنەكان هیچ ئاكامێكی وەكوو گۆڕان و رێفۆرمی لێ ناكەوێتەوە؟
ـ بۆچی دەسەڵاتی سەركۆمار وەڵامدەری ویست و داواكارییەكانی خەڵكی نیە؟
بەڵام لەبری وەڵامدانەوە بەو پرسیارانە هێندی رستەی تایبەتیی وەكوو، رێفۆرم لەئێران مردووە، كۆماری ئیسلامی نەگۆڕە و یان سەركۆمارییان هەر لە ئێستاوە دیاری كردووە, دەوتەوە. دیارە هەموو ئەو قسە و هەڵویستانە راستن و منیش دەڵێم لە نیزامی ئیسلامیدا شتێك بەناوی ریفۆرم مانای نیە، بەڵام بەشێك لەئۆپۆزیسیۆن نەیانتوانی ئەوانە زیاتر شی بكەنەوە و دایبەزێنە نێو كون و قوژبنی كۆمەڵگاوە.
بەڵام سەرەڕای هەمووی ئەوانە بەشێكی بەرچاو لەخەڵكی ئێران لەرۆژی 24ی جۆزەرداندا هەڵبژاردنەكانیان بایكۆت كرد و ئامادە نەبوون بچنە سەر سەندووقەكانی دەنگدان و نایان بە ئێران وت. بۆ ئەو مەبەستە چەند نموونە دەهێنینەوە.
وەزارەتی ناوخۆی دەوڵەتی دەیەم ژمارەی دەنگدەرانی لەهەڵبژاردنەكاندا پەنجا میلیۆن و 438 هەزار و 192 كەس راگەیاند و ئەمە لەحالێكدایە كەبەپێی هێندی لەسەرچاوە هەواڵییەكان و كەسایەتییەكانی ئێران، زیاتر لە 55 میلیۆن كەس لەئێران مەرجی دەنگدان دەیگرتنەوە و دەیانتوانی دەنگ بدەن. هەر لەو پێوەندییەدا یەك حەوتوو بەر لەهەڵبژاردنەكان رۆژنامەی بەهار بەپشت بەستن بە سەرژمێری ساڵی 1390 و ئاماری سەبت و ئەحواڵ، رێژەی دەنگدەرانی بۆ هەڵبژاردنی خولی یازدەهەم 55 میلیۆن كەس لەقەڵەم دابوو و ئەوە لەحاڵێكدایە ئەو ئێرانیانەی دەرەوەی وڵات لەو ئامارەدا نەبوونە.
ئێستاكە ئەگەر چ بەپێی ئاماری وەزارەتی ناوخۆ و چ ئاماری راستەقینەی سایتەكان و رۆژنامەی بەهار بێت، دەتوانین بەو ئاكامە بگەین كە نزیك بە 14 هەتا 20 میلیۆن كەس لەو هەڵبژاردنەدا بەشدارییان نەكردووە و بەسەرنجدان بەوەی كە سەندووقی دەنگدانەكان زۆر بەربڵاو بوون و لەزیندانەكانەوە بگرە هەتا نەخۆشخانە و پادگانەكان سەندووقیان لێ دانابوو كە ئەمە ئەگەری دەستكاری دەنگەكان زۆر زەق دەكاتەوە. لەلایەكی دیكەوە خاڵێكی زۆر گرینگ كە پێوێستە هەڵوێستەی لەسەر بكەین ئەوەیە كە هەموو بەشدارانی هەڵبژاردن، لایەنگری كۆماری ئیسلامی و تەنانەت هەواداری رێفۆرمخوازەكانیش نەبوون و وتەیەكی بە ناوبانگ هەیە كە دەڵێ لە خۆشەویستی عەلی نەبوو بەڵكوو لە رقی مەعاویە بوو، ئەو دەنگانەی كە بەحەسەن رووحانی دران بەدڵنیاییەوە لە خۆشەویستی ئەو نەبوو، بەڵكوو لەرقی خامەنەیی و سیاسەتەكانی بەرنامەی ناوكیی و قەیرانی ئابووری بوو.
هیچ كات كۆماری ئیسلامی ناتوانێ ئیدیعای ئەوە بكات كە ئەو سی و شەش میلیۆن كەسەی كە دەنگیان دا، بەكۆماری ئیسلامی وەفادارن، بەڵام من دەتوانم بە پشت ئەستووری و بەدڵنیاییەوە ئەوە بڵێم كە ئەو 14 هەتا 20 میلیۆن كەسەی كە دەنگیان نەدا بەتەواوەتی كۆماری ئیسلامیان قبووڵ نیە و دژایەتیی دەكەن.
وتەی كۆتایی
زۆر سرووشتیە كە بەو كەشە سیاسییە و سانسۆرە كە بەشێك لەرێفۆرمخوازەكان لەماوەی ئەو 34 ساڵەدا بۆ خۆیان لەدانانی ئەو یاسایەدا بەشداربوون، كۆمەڵگە ناچارە لەنێوان خراپ و خراپتردا خراپەكە هەڵببژێرێ و لە قەدیمەوە وتوویانە لە شاری كوێراندا، چاوێك ئیی پادشایە! ئێستاكە بەجێگای ئەوەی كە لەئێران ویستەكانی خەڵكی وەدیی بێت گرووپێكی دەسەڵات بەدەست خەریكی بەهرەبەرداری لەدەنگەكانی خەڵكین و بەجێگای ئەوەی كە ئەو دەنگانە بە پەیامێكی خەڵكی بۆ دەرباز بوون لەو قەیرانەی كە ئێران تێی كەوتووە بزانن، بە نیشانەی بەهێز بوونی رێفۆرمخوازەكانی دەزانن. ئێستاكە ئێران پێویستی بە ریفۆرمێكی بنچنەیی هەیە، نە ریفۆرمێكی ساختەگەری و دەستگرد.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نیە
سەركەوتنی حەسەن رووحانی لەیازدەهەمین خولی هەڵبژاردنەكانی سەركۆماریی ئێران بووە هۆی ئەوەی كە زۆربەی رێفۆرمخوازەكان بە لێبڕاوانە ئەم هەڵبژاردنانە بەنیشانەی خۆشەویستی و بوونی جێگە و پێگەی باشیان لەناو خەڵكیدا لەقەڵەم بدەن و دیسكۆرسی ئیسلاحات لەهەمبەر دیسكۆرسی براندازی لەناو سیستم و نیزامیی حكوومەتی ئێراندا، بەسەركەوتن و شتێكی باش بزانن و بۆ سەلماندن و سەپاندنی ئەو قسە و هەڵویستانەیان هانایان بۆ راگەیەنەكانی دەرەوەی وڵات وەكوو بی‌بی‌سی و هەروەها هێندی كەسایەتی وەكوو ئەكبەر گەنجی و مووسەوی خۆئینیها برد. شتێكی دیكە كە لەو هەڵبژاردنانەدا گرینگ و بەرچاو بوو، ئەوەیە كە بەشێك لەئۆپۆزیسیۆنی كۆماری ئیسلامی كە دروشم و قسەكانیان دژی ئەو نیزامەیە، دەركەوت كە هەڵوێستەكانیان زیاتر بۆ مانەوەی ئەو نیزامە و لەچوارچێوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران دایە.
یەكێكی دیكە لەئیدیعای كۆنە رێفۆرمخوازەكان ئەوەیە كە سەركەوتنی حەسەن رووحانی ئاستی كەمی رەوایی و لاوازیی جێگە و پێگەی ئۆپۆزیسیۆنی لایەنگری رووخانی كۆماری ئیسلامیی، لەنێو خەڵكی ئێران بەتایبەت كوردستاندا بوو و لەو بارەیەوە هەم رێفۆرمخوازەكان و هەمیش هاوكارە راگەیەنەكانیان وەكوو بی‌بی‌سی و دەنگی ئەمریكا، هاوتەریب لەگەڵ سیاسەتەكانی یەكتر، رووداوەكانی تایبەت بە هەڵبژاردنیان دەگواستەوە و ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیان بەشكستێكی گەورە بۆ ئۆپۆزیسیۆنی براندازی دەرەوەی وڵات بەتایبەت حیزبە كوردییەكان لەقەڵەم دا و ئەو پڕوپاگەندانە كێشایە شوێنێك كە هاشمی رەفسەنجانی حكوومەتی كۆماریی ئیسلامی بەگەورەترین دێمۆكراسی لەجیهاندا ناوزەد كرد.
لێرەدا چەند پرسیارێك دێتە پێش، ئاخۆ پڕۆسەی هەڵبژاردنەكان تووشی نسكۆ و شكست بوو؟
ـ ئاخۆ بەو شێوەیەی كە نیزامی كۆماری ئیسلامی و لایەنگرەكانی ئیدیعا دەكەن، حوزووری خەڵكی لەو هەڵبژاردنانەدا بەربڵاو و بەرچاو بوو؟
ـ ئاخۆ ئەو كەسانەی كە لەو هەڵبژاردنانەدا بەشدارییان كرد، هەموویان لایەنگری حكوومەتی ئێران بوون و یان تەنانەت لایەنگری رێفۆرم لەچوارچێوەی نیزامدا بوون؟
بەدڵنیاییەوە وڵامی ئەو پرسیارانە نایە!
پرۆژەی تەحریمی هەڵبژاردنەكان لەگەڵ شكست بەرەوڕوو نەبۆوە، بەڵام حكوومەتی ئیسلامیی ئێران تاكتیكێكی بەكار هێنا كە تەنیا توانی كاریگەری بایكۆتەكان هەتا رادەیەك كەم بكاتەوە و ئەگەر بەشێك لەئۆپۆزیسیۆنی دەرەوەی وڵات بەتایبەت كوردەكان، بە لێكدانەوەیەكی وردبینانە هەڵبژاردنەكانیان تەحریم بكردبایە، بەدڵنیایەوە لەدوایین رۆژەكانی بەرەبەریی هەڵبژاردنەكان، روانگەی زۆربەی خەڵكەكە دەگۆڕدرا و دەنگ نەدانیان هەڵدەبژارد و رێفۆرمخوازەكانیش بەو شێوەیە نەیاندەتوانی پڕوپاگەندەی بێ بنەما بكەن.
بەشێك لەحیزبەكان بەتایبەت ئەوانەی كە زۆر بەهەستیارییەوە هەڵبژاردنەكانیان بایكۆت كرد، توانای ئەوەیان نەبوو رێكار و بەرنامەیەكی باش بە خەڵكی پێشكەش بكەن و وڵامی هێندی پرسیاری سەرەكیی بدەنەوە.
بۆ وێنە، بۆ چی لەپێكهاتەی كۆماری ئیسلامیدا هەڵبژاردنەكان هیچ ئاكامێكی وەكوو گۆڕان و رێفۆرمی لێ ناكەوێتەوە؟
ـ بۆچی دەسەڵاتی سەركۆمار وەڵامدەری ویست و داواكارییەكانی خەڵكی نیە؟
بەڵام لەبری وەڵامدانەوە بەو پرسیارانە هێندی رستەی تایبەتیی وەكوو، رێفۆرم لەئێران مردووە، كۆماری ئیسلامی نەگۆڕە و یان سەركۆمارییان هەر لە ئێستاوە دیاری كردووە, دەوتەوە. دیارە هەموو ئەو قسە و هەڵویستانە راستن و منیش دەڵێم لە نیزامی ئیسلامیدا شتێك بەناوی ریفۆرم مانای نیە، بەڵام بەشێك لەئۆپۆزیسیۆن نەیانتوانی ئەوانە زیاتر شی بكەنەوە و دایبەزێنە نێو كون و قوژبنی كۆمەڵگاوە.
بەڵام سەرەڕای هەمووی ئەوانە بەشێكی بەرچاو لەخەڵكی ئێران لەرۆژی 24ی جۆزەرداندا هەڵبژاردنەكانیان بایكۆت كرد و ئامادە نەبوون بچنە سەر سەندووقەكانی دەنگدان و نایان بە ئێران وت. بۆ ئەو مەبەستە چەند نموونە دەهێنینەوە.
وەزارەتی ناوخۆی دەوڵەتی دەیەم ژمارەی دەنگدەرانی لەهەڵبژاردنەكاندا پەنجا میلیۆن و 438 هەزار و 192 كەس راگەیاند و ئەمە لەحالێكدایە كەبەپێی هێندی لەسەرچاوە هەواڵییەكان و كەسایەتییەكانی ئێران، زیاتر لە 55 میلیۆن كەس لەئێران مەرجی دەنگدان دەیگرتنەوە و دەیانتوانی دەنگ بدەن. هەر لەو پێوەندییەدا یەك حەوتوو بەر لەهەڵبژاردنەكان رۆژنامەی بەهار بەپشت بەستن بە سەرژمێری ساڵی 1390 و ئاماری سەبت و ئەحواڵ، رێژەی دەنگدەرانی بۆ هەڵبژاردنی خولی یازدەهەم 55 میلیۆن كەس لەقەڵەم دابوو و ئەوە لەحاڵێكدایە ئەو ئێرانیانەی دەرەوەی وڵات لەو ئامارەدا نەبوونە.
ئێستاكە ئەگەر چ بەپێی ئاماری وەزارەتی ناوخۆ و چ ئاماری راستەقینەی سایتەكان و رۆژنامەی بەهار بێت، دەتوانین بەو ئاكامە بگەین كە نزیك بە 14 هەتا 20 میلیۆن كەس لەو هەڵبژاردنەدا بەشدارییان نەكردووە و بەسەرنجدان بەوەی كە سەندووقی دەنگدانەكان زۆر بەربڵاو بوون و لەزیندانەكانەوە بگرە هەتا نەخۆشخانە و پادگانەكان سەندووقیان لێ دانابوو كە ئەمە ئەگەری دەستكاری دەنگەكان زۆر زەق دەكاتەوە. لەلایەكی دیكەوە خاڵێكی زۆر گرینگ كە پێوێستە هەڵوێستەی لەسەر بكەین ئەوەیە كە هەموو بەشدارانی هەڵبژاردن، لایەنگری كۆماری ئیسلامی و تەنانەت هەواداری رێفۆرمخوازەكانیش نەبوون و وتەیەكی بە ناوبانگ هەیە كە دەڵێ لە خۆشەویستی عەلی نەبوو بەڵكوو لە رقی مەعاویە بوو، ئەو دەنگانەی كە بەحەسەن رووحانی دران بەدڵنیاییەوە لە خۆشەویستی ئەو نەبوو، بەڵكوو لەرقی خامەنەیی و سیاسەتەكانی بەرنامەی ناوكیی و قەیرانی ئابووری بوو.
هیچ كات كۆماری ئیسلامی ناتوانێ ئیدیعای ئەوە بكات كە ئەو سی و شەش میلیۆن كەسەی كە دەنگیان دا، بەكۆماری ئیسلامی وەفادارن، بەڵام من دەتوانم بە پشت ئەستووری و بەدڵنیاییەوە ئەوە بڵێم كە ئەو 14 هەتا 20 میلیۆن كەسەی كە دەنگیان نەدا بەتەواوەتی كۆماری ئیسلامیان قبووڵ نیە و دژایەتیی دەكەن.
وتەی كۆتایی
زۆر سرووشتیە كە بەو كەشە سیاسییە و سانسۆرە كە بەشێك لەرێفۆرمخوازەكان لەماوەی ئەو 34 ساڵەدا بۆ خۆیان لەدانانی ئەو یاسایەدا بەشداربوون، كۆمەڵگە ناچارە لەنێوان خراپ و خراپتردا خراپەكە هەڵببژێرێ و لە قەدیمەوە وتوویانە لە شاری كوێراندا، چاوێك ئیی پادشایە! ئێستاكە بەجێگای ئەوەی كە لەئێران ویستەكانی خەڵكی وەدیی بێت گرووپێكی دەسەڵات بەدەست خەریكی بەهرەبەرداری لەدەنگەكانی خەڵكین و بەجێگای ئەوەی كە ئەو دەنگانە بە پەیامێكی خەڵكی بۆ دەرباز بوون لەو قەیرانەی كە ئێران تێی كەوتووە بزانن، بە نیشانەی بەهێز بوونی رێفۆرمخوازەكانی دەزانن. ئێستاكە ئێران پێویستی بە ریفۆرمێكی بنچنەیی هەیە، نە ریفۆرمێكی ساختەگەری و دەستگرد.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نیە
