عومەر غوڵامعەلی
دێموكراسی میكانیزمی ئەزموون كراوی ناسراو بۆ دەستەبەریی گەڵاڵەی خوازه و ته‌ما، كۆمەڵ و تاكە نالێكەكانی كۆمەڵگایە.
لە پێكڵە سەرەكییەكانی پردی ئازادی بەرەو دێموكراسی، مافەكانی بەربژێریی و هەڵبژاردنن لە پرۆسە سیاسییەكانی وڵاتدا، ڕەخساندنی كەشی لەبار، پاراستنی ئەو كڵانە و پارێزگاری لەو مافانە بە گوێرەی سەنگ و پێوانە، بەبێ ڕەچاوكردنی ڕەنگ و ڕەگەز و ئایدیا ئەركی هێزی بەڕێوەبەریی وڵاتە دێموكراتیكەكانە. بە هۆی هەڵبژاردنە جۆراوجۆرەكانەوە كە بۆ مەبەستگەلی دەستنیشانكراو لە ئەسپاردنی دەسەڵاتدا بەڕێوەدەچن، ئامانجی سەرەكیی چاكسازی لەو بوارەدا و جێگۆڕكێی تاكی نێو كۆمەڵە لە شەقامی شارەوە بۆ هۆڵی دەسەڵات و لە هۆڵی دەسەڵاتەوە بۆ تاكی شەقامی هاووڵاتییان و، ئەوە پێكنایە بە بێ پاڵپشتیی یاسایەكی هاوچەرخ و سەردەمیانە.
یاسا بە مەبەستی ڕێكخستنی پێوەندییەكانی نێو كۆمەڵ پێك دێ و تەنیا ڕیس و تاقانە (تان)ی پێكەوە گرێدانی پۆی تۆڕی بەربڵاوی دێموكڕاسی لە كۆمەڵگادایە. ئەم تۆماری بەڵێن و هاوپەیمانییە(یاسا) كە لە لایەن نوێنەرانی هەڵبژێردراوی خەڵكەوە واژۆ دەكرێ، ئەودەم پاڵپشتی و ڕەوایی وەدەست دێنێ كە پێكهاتەی خەڵكی وڵاتێك بە ماف و دەرەتانی وەك یەكەوە بتوانن بەشداریی تێدا بكەن، ئەگەر پێوەرەكان بۆ ماف و دەرەتانی بەشداری یەكسان نەبن، بەكردەوە ئازادییەكان پێخوست و دێموكراسی پێشێل دەكرێ.
حكوومەت مافی خەڵكە و پێویستە بە دەنگی ئەوان پێكبێت. ئاشكرایە هیچ كەس و لایەنێك، تاقم و توێژێكی تایبەت، باشتر لە خودی خەڵك لە بەرژەوەندی و نیازەكانی ئەوان تێناگا، كە وابێ مافی ئەوەشیان نیە خۆیان لە خەڵك بە وریاتر، وشیارتر، كارلێهاتووتر و لە ئاكامدا بە قەییم یا خودان یان بزانن و لە جیاتیی ئەوان بڕیار بدەن. لە دێموكڕاسیدا دەسەڵاتی هیچ كەس و تاقم و حیزب و ئیدئۆلۆژییەك زەمانەتی هەتاهەتایی ناكرێ، ئەگەرخەڵك لە سیستمێك ناڕازی و خوازیاری گۆڕانی بوون، ئەو سیستمە دەبێ مل بۆ هەڵبژاردنی خەڵك ڕابكێشێ. بە كورتی ئۆباڵی دێموكراسی لە ئەستۆی دەسەڵاتدایە و پێملی بە دەسەڵاتی خەڵك پێبەند بوونە بە بنەماكانی دێموكراسی لە ڕەوتی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگادا، بەدەر لەوە هەر جۆرە پاساوێكی كلتووری، ئیدئۆلۆژیك یان بیانووی دۆخ و ئاستەنگ، فڕی بە دێموكراسییەوە نیە و خۆ سەپاندنێكی زۆرەملییە بەسەر كۆمەڵگادا .
دەمەلاسكەی ئازادی و لاسایی كردنەوەی دێموكراسی لە ڕێژیمە ئیدئۆلۆژیكەكاندا ئەگەر چەواشەكردن و چاوبەستنێكی سەردەمیانەی ڕای گشتی نەبێ، لە ئەنیمەیشینێكی سەرشەقام و شانۆیەكی كلاسیكی پاتەكراو زیاتر نیە. تاقیكردنەوەیەكی بەردرێژی تاڵ كە لە حكوومەتی كۆماری ئیسلامی لە ئێراندا، پێدەنێتە نزیك بە چوار دەیە تەمەنیەوە.
لە حكوومەتی كۆماری ئیسلامیدا، ئەوەی حاشای لێ ناكرێ و بە زەقی بەرچاوە، نەبوونی هەر جۆرە ئازادییەكی تاك و كۆمەڵە، ئازادیی بەیان، قەڵەم، ڕێكخراوی سێنفی و نادەوڵەتی، حیزب و ڕاگەیاندنی ئازاد بەربەست كراون و یاساغن، هەموو ئەو حیزب و ڕێكخراوانەی لە دەسپێكی شۆڕشی گەلانی ئێرانەوە بەرنامەی تایبەتیان بۆ بەڕێوەبردنی وڵات هەبوو و وەك وەلی فەقیە بیریان نەدەكردەوە، هەڵوەشاوە ڕاگەیەندران و بە توندترین شێوە سەركوت و قەڵاچۆ كران. كەوابوو لە ئەگەری هەڵبژاردنێكی ئاساییشدا هیچ ڕكابەرییەكی ڕاستەقینە لە نێوان بەربژێرەكاندا نایەتە ئاراوە و هەموو ئەوانەی دەتوانن بەربژێر و بەشدار بن، لە تەنیا ڕێچكەیەك دان كە ڕێچكەی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی سیستمی زاڵ بە سەر وڵاتدایە. بە گوێرەی ئەزموونی بەڕێوەبردنی ٣١ خولی هەڵبژاردن لە سێبەری دەسەڵاتی ویلایەتی فەقیهدا، لە٣٢هەمین پاتەی ئەم شانۆگەرییەشدا ئامانجەكانی دێموكراسی و ئامرازی هەڵبژاردن وەدی نایەن.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە
دێموكراسی میكانیزمی ئەزموون كراوی ناسراو بۆ دەستەبەریی گەڵاڵەی خوازه و ته‌ما، كۆمەڵ و تاكە نالێكەكانی كۆمەڵگایە.
لە پێكڵە سەرەكییەكانی پردی ئازادی بەرەو دێموكراسی، مافەكانی بەربژێریی و هەڵبژاردنن لە پرۆسە سیاسییەكانی وڵاتدا، ڕەخساندنی كەشی لەبار، پاراستنی ئەو كڵانە و پارێزگاری لەو مافانە بە گوێرەی سەنگ و پێوانە، بەبێ ڕەچاوكردنی ڕەنگ و ڕەگەز و ئایدیا ئەركی هێزی بەڕێوەبەریی وڵاتە دێموكراتیكەكانە. بە هۆی هەڵبژاردنە جۆراوجۆرەكانەوە كە بۆ مەبەستگەلی دەستنیشانكراو لە ئەسپاردنی دەسەڵاتدا بەڕێوەدەچن، ئامانجی سەرەكیی چاكسازی لەو بوارەدا و جێگۆڕكێی تاكی نێو كۆمەڵە لە شەقامی شارەوە بۆ هۆڵی دەسەڵات و لە هۆڵی دەسەڵاتەوە بۆ تاكی شەقامی هاووڵاتییان و، ئەوە پێكنایە بە بێ پاڵپشتیی یاسایەكی هاوچەرخ و سەردەمیانە.
یاسا بە مەبەستی ڕێكخستنی پێوەندییەكانی نێو كۆمەڵ پێك دێ و تەنیا ڕیس و تاقانە (تان)ی پێكەوە گرێدانی پۆی تۆڕی بەربڵاوی دێموكڕاسی لە كۆمەڵگادایە. ئەم تۆماری بەڵێن و هاوپەیمانییە(یاسا) كە لە لایەن نوێنەرانی هەڵبژێردراوی خەڵكەوە واژۆ دەكرێ، ئەودەم پاڵپشتی و ڕەوایی وەدەست دێنێ كە پێكهاتەی خەڵكی وڵاتێك بە ماف و دەرەتانی وەك یەكەوە بتوانن بەشداریی تێدا بكەن، ئەگەر پێوەرەكان بۆ ماف و دەرەتانی بەشداری یەكسان نەبن، بەكردەوە ئازادییەكان پێخوست و دێموكراسی پێشێل دەكرێ.
حكوومەت مافی خەڵكە و پێویستە بە دەنگی ئەوان پێكبێت. ئاشكرایە هیچ كەس و لایەنێك، تاقم و توێژێكی تایبەت، باشتر لە خودی خەڵك لە بەرژەوەندی و نیازەكانی ئەوان تێناگا، كە وابێ مافی ئەوەشیان نیە خۆیان لە خەڵك بە وریاتر، وشیارتر، كارلێهاتووتر و لە ئاكامدا بە قەییم یا خودان یان بزانن و لە جیاتیی ئەوان بڕیار بدەن. لە دێموكڕاسیدا دەسەڵاتی هیچ كەس و تاقم و حیزب و ئیدئۆلۆژییەك زەمانەتی هەتاهەتایی ناكرێ، ئەگەرخەڵك لە سیستمێك ناڕازی و خوازیاری گۆڕانی بوون، ئەو سیستمە دەبێ مل بۆ هەڵبژاردنی خەڵك ڕابكێشێ. بە كورتی ئۆباڵی دێموكراسی لە ئەستۆی دەسەڵاتدایە و پێملی بە دەسەڵاتی خەڵك پێبەند بوونە بە بنەماكانی دێموكراسی لە ڕەوتی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگادا، بەدەر لەوە هەر جۆرە پاساوێكی كلتووری، ئیدئۆلۆژیك یان بیانووی دۆخ و ئاستەنگ، فڕی بە دێموكراسییەوە نیە و خۆ سەپاندنێكی زۆرەملییە بەسەر كۆمەڵگادا .
دەمەلاسكەی ئازادی و لاسایی كردنەوەی دێموكراسی لە ڕێژیمە ئیدئۆلۆژیكەكاندا ئەگەر چەواشەكردن و چاوبەستنێكی سەردەمیانەی ڕای گشتی نەبێ، لە ئەنیمەیشینێكی سەرشەقام و شانۆیەكی كلاسیكی پاتەكراو زیاتر نیە. تاقیكردنەوەیەكی بەردرێژی تاڵ كە لە حكوومەتی كۆماری ئیسلامی لە ئێراندا، پێدەنێتە نزیك بە چوار دەیە تەمەنیەوە.
لە حكوومەتی كۆماری ئیسلامیدا، ئەوەی حاشای لێ ناكرێ و بە زەقی بەرچاوە، نەبوونی هەر جۆرە ئازادییەكی تاك و كۆمەڵە، ئازادیی بەیان، قەڵەم، ڕێكخراوی سێنفی و نادەوڵەتی، حیزب و ڕاگەیاندنی ئازاد بەربەست كراون و یاساغن، هەموو ئەو حیزب و ڕێكخراوانەی لە دەسپێكی شۆڕشی گەلانی ئێرانەوە بەرنامەی تایبەتیان بۆ بەڕێوەبردنی وڵات هەبوو و وەك وەلی فەقیە بیریان نەدەكردەوە، هەڵوەشاوە ڕاگەیەندران و بە توندترین شێوە سەركوت و قەڵاچۆ كران. كەوابوو لە ئەگەری هەڵبژاردنێكی ئاساییشدا هیچ ڕكابەرییەكی ڕاستەقینە لە نێوان بەربژێرەكاندا نایەتە ئاراوە و هەموو ئەوانەی دەتوانن بەربژێر و بەشدار بن، لە تەنیا ڕێچكەیەك دان كە ڕێچكەی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی سیستمی زاڵ بە سەر وڵاتدایە. بە گوێرەی ئەزموونی بەڕێوەبردنی ٣١ خولی هەڵبژاردن لە سێبەری دەسەڵاتی ویلایەتی فەقیهدا، لە٣٢هەمین پاتەی ئەم شانۆگەرییەشدا ئامانجەكانی دێموكراسی و ئامرازی هەڵبژاردن وەدی نایەن.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە
